عمل پیوند عضو یکی از پیچیده‌ترین عمل‌های جراحی است که طی آن یک عضو یا بافت سالم از یک فرد یا حیوان به فرد دیگری و یا خود شخص که به علت بیماری یا آسیب، عضو مورد نیاز خود را از دست داده است، منتقل می‌شود. این فرایند می‌تواند جان بیماران را نجات دهد یا کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشد. با وجود این که پیوند عضو توانسته است تحولی عظیم در درمان برخی بیماری‌ها و نارسایی‌ها ایجاد کند، همچنان با چالش‌های مختلفی از جمله کمبود اهداکنندگان سالم و خطرات احتمالی برای اهداکننده و گیرنده رو به رو است. در این مقاله به بررسی نحوه انجام پیوند عضو، مزایا و خطرات آن می‌پردازیم.

عمل پیوند عضو چیست؟

عمل پیوند عضو یک فرآیند جراحی پیچیده است که در آن یک عضو آسیب دیده یا از کار افتاده با عضوی سالم از بدن فرد دیگری جایگزین می‌شود. اهداکنندگان اعضا اغلب افرادی هستند که به تازگی فوت کرده‌اند و پیش از مرگ خود تصمیم به اهدای اعضای بدنشان گرفته‌اند و در برخی موارد خانواده آن‌ها به نمایندگی از آنان این تصمیم را اتخاذ می‌کنند.

گیرندگان اعضا معمولاً افرادی هستند که در مراحل نهایی بیماری‌های پیشرفته قرار دارند و به شدت به پیوند عضو نیازمندند. این فرآیند می‌تواند جان این افراد را نجات دهد. هرچند به دلیل کمبود اعضای اهدایی، متاسفانه همه کسانی که به پیوند عضو نیاز دارند، در زمان مناسب موفق به دریافت عضو نمی‌شوند.

توجه داشته باشید که پیوند عضو لزوماً از فرد دیگری انجام نمی‌شود، بلکه ممکن است از قسمت‌های سالم بدن خود فرد برای ترمیم یا جایگزینی عضو آسیب‌دیده استفاده شود. به عنوان مثال، در سوختگی‌ها یا صدمات شدید پوستی از روش پیوند پوست استفاده می‌شود که در آن، بخشی از پوست از ناحیه سالم بدن برداشته شده و به محل آسیب‌دیده پیوند زده می‌شود.

علاوه بر این، در برخی موارد خاص که سازگاری زیادی بین اندام‌های حیوان و انسان وجود دارد، ممکن است از پیوند اعضای حیوانی مانند دریچه قلب خوک، برای جایگزینی بخش‌های آسیب‌دیده بدن انسان استفاده شود، اگرچه امروزه با پیشرفت‌های پزشکی، این روش کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چرا عمل پیوند عضو مهم است؟

عمل پیوند عضو یکی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌های علم پزشکی در عصر حاضر است. این فرآیند به افراد در هر سنی که با بیماری‌ها یا آسیب‌های شدید اعضای حیاتی بدن مواجه هستند، فرصتی دوباره برای زندگی می‌دهد.

بافت‌های اهدا شده مانند قرنیه، تاندون و استخوان نیز می‌توانند با کمک به بازسازی بینایی، بهبود حرکت و بازگرداندن عملکردهای حیاتی کیفیت زندگی افراد را به طرز چشمگیری ارتقا دهند.

اما با وجود این دستاوردها، نیاز به اهدای اعضا به مراتب بیشتر از موجودی آن‌ها است. در ایالات متحده، بیش از 100,000 نفر هر روز در انتظار پیوند عضو برای نجات جان خود هستند، در حالی که تنها حدود 40,000 پیوند عضو در طول سال انجام می‌شود.

کدام اندام‌ها را میتوان اهدا کرد؟

بسیاری از اعضا و بافت‌های بدن را می‌توان پس از مرگ یا در برخی موارد در طول حیات به فرد دیگر اهدا کرد. این امر می‌تواند جان بسیاری از بیماران را نجات دهد یا کیفیت زندگی آنها را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. برخی از مهمترین اعضای قابل اهدا عبارتند از:

• کلیه
• قلب
• کبد
• ریه
• پانکراس
• روده باریک

علاوه بر اعضای حیاتی، بافت‌های مختلفی نیز قابل اهدا هستند که در بهبود یا بازگرداندن عملکرد طبیعی بدن نقش مهمی دارند. این بافت‌ها شامل موارد زیر هستند:

• قرنیه
• دریچه‌های قلب
• پوست
• استخوان

فرآیند اهدای عضو شامل چه مراحلی است؟

این فرایند، مجموعه‌ای از مراحل دقیق و هماهنگ است که با هدف نجات جان‌ها و بهبود کیفیت زندگی افراد طراحی شده است. مراحل این فرآیند به شرح زیر است:

1-شناسایی اهداکننده واجد شرایط

افرادی که تمایل به اهدای عضو دارند، چه در زمان حیات و چه پس از فوت باید در سامانه ملی اهدای عضو نام نویسی کنند. در صورت تصمیم به اهدای عضو در دوران حیات، سلامت جسمی و روانی اهداکننده به طور کامل ارزیابی می‌شود تا از ایمن بودن فرآیند برای او اطمینان حاصل شود.

برای اهدای عضو پس از فوت، تشخیص مرگ مغزی توسط پزشک متخصص به صورت دقیق انجام می‌گیرد. مرگ مغزی زمانی اعلام می‌شود که هیچ فعالیت مغزی باقی نمانده و این وضعیت غیرقابل بازگشت باشد. تیم پزشکی متخصص وضعیت سلامت و قابلیت‌های اهداکننده را بررسی می‌کنند تا تعیین کنند آیا اعضای بدن او برای پیوند مناسب است یا خیر.

2-بررسی تطبیق و هماهنگی اهداکننده و گیرنده

پس از تأیید امکان اهدای عضو، تیم‌های پزشکی اطلاعات مربوط به اهداکننده را با داده‌های موجود از بیماران نیازمند مقایسه می‌کنند تا مناسب‌ترین گیرنده از نظر تطابق فاکتورهای خونی، ژنتیکی و سایر معیارهای پزشکی شناسایی شود. این تصمیم‌گیری به دقت و با توجه به شرایط ویژه هر گیرنده انجام می‌شود.

3-برداشتن اعضا

در صورت اهدای عضو پس از مرگ، عمل جراحی برداشت اعضا تحت شرایط استریل و دقیق، پس از تأیید نهایی مرگ مغزی انجام می‌شود. تمام تلاش‌ها برای حفظ کیفیت و سلامت اعضای اهدایی به منظور افزایش احتمال موفقیت عمل پیوند عضو به کار گرفته می‌شود.

4-پیوند اعضا

پس از برداشت اعضا، گیرنده باید در بیمارستان منتظر دریافت عضو باشد. زمانی که عضو به بیمارستان منتقل می‌شود، فرآیند پیوند فوراً آغاز می‌شود و جراحی پیوند به دقت و در زمان مناسب انجام می‌شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد. این مراحل به طور هماهنگ و دقیق پیش می‌روند تا بهترین شانس را برای نجات جان افراد و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها فراهم کنند.

5-مراقبت‌های بعد از عمل

از آن جایی که پس از پیوند پذیرش بافت یا عضو پیوندی در محل جدید بسیار حائز اهمیت است، مراقبت‌های دقیق و پیگیری‌های مستمر برای جلوگیری از رد عضو و اطمینان از پذیرش آن توسط بدن گیرنده ضروری است. این فرآیند به همکاری مؤثر بین تیم‌های مختلف درمانی و حمایت خانواده‌های اهداکننده و گیرنده نیاز دارد.

شرایط و قوانین اهدای عضو

قوانین و شرایط مرتبط با اهدای عضو در هر کشور ممکن است متفاوت باشد، اما اصول بنیادین این فرآیند در اکثر کشورها مشابه است. برخی از مهمترین این قوانین عبارتند از:

• افراد متقاضی اهدای عضو باید حداقل به سن قانونی (۱۸ سال) رسیده باشند تا بتوانند به صورت مستقل تصمیم‌گیری کنند.
• افراد باید به طور کامل با مراحل اهدای عضو، پیامدهای احتمالی آن و جنبه‌های مثبت و منفی این تصمیم آشنا باشند. ارائه رضایت آگاهانه که نشان‌دهنده درک دقیق این موارد است، الزامی می‌باشد.
• اهدای عضو باید بدون فشار یا اجبار از سوی دیگران انجام شود.
• هرگونه خرید و فروش اعضای بدن غیرقانونی بوده و تنها اهدای داوطلبانه مجاز است. افرادی که در معاملات غیرقانونی اعضا مشارکت کنند، مشمول مجازات‌های قانونی خواهند شد.
• پس از مرگ، اهدای عضو تنها در صورتی امکان پذیر است که مرگ مغزی فرد به طور قطعی توسط پزشک متخصص و با استفاده از روش‌های معتبر پزشکی تأیید شده باشد.
• اهداکنندگان باید از نظر جسمی و روانی در شرایط مناسبی باشند. برخی بیماری‌ها نظیر HIV، سرطان فعال یا بیماری‌های عفونی می‌توانند مانع از اهدای عضو شوند.
• افرادی که قصد اهدای عضو دارند، باید در سامانه ملی مربوطه ثبت‌نام کنند. این فرآیند شامل تکمیل فرم‌هایی است که اطلاعاتی درباره وضعیت سلامت و تمایل فرد به اهدای عضو جمع‌آوری می‌کند.

چه افرادی نمی‌توانند برای اهدای عضو اقدام کنند؟

با وجود آنکه بسیاری از افراد می‌توانند اهداکننده عضو باشند، شرایط خاصی وجود دارد که مانع اهدای عضو می‌شود. این شرایط به منظور حفظ ایمنی و سلامت گیرنده اعضا تعیین شده‌اند و شامل موارد زیر هستند:

• افرادی که به بیماری‌های عفونی قابل انتقال مانند HIV، هپاتیت B و C و عفونت‌های فعال سیستمیک مبتلا هستند، نمی‌توانند اعضای خود را اهدا کنند؛ چرا که خطر انتقال این بیماری‌ها به گیرنده وجود دارد.
• افرادی که در حال حاضر به سرطان فعال مبتلا هستند، واجد شرایط اهدای عضو نیستند.
• افرادی که به بیماری‌های پیشرفته و مزمن مانند نارسایی قلبی، ریوی یا کلیوی مبتلا هستند، نمی‌توانند اعضای بیمار خود را اهدا کنند. این بیماری‌ها می‌توانند سلامت اعضای بدن را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و در نتیجه، اعضای اهدایی برای پیوند مناسب نخواهند بود.
• مصرف طولانی‌مدت مواد مخدر یا الکل می‌تواند به اعضای حیاتی مانند کبد، کلیه و قلب آسیب برساند. این افراد معمولاً واجد شرایط اهدای عضو نیستند، مگر آنکه سلامت اعضای بدن آن‌ها به طور دقیق تأیید شود.
• برخی بیماری‌های ژنتیکی که ممکن است به گیرنده منتقل شوند، می‌توانند مانع از اهدای عضو شوند. این بیماری‌ها شامل اختلالات متابولیک و بیماری‌های ارثی هستند که می‌توانند عملکرد اندام‌های بدن را مختل کنند.
• افرادی که به طور مداوم در معرض سموم، مواد رادیواکتیو یا مواد شیمیایی خطرناک قرار داشته‌اند، ممکن است نتوانند اهداکننده عضو باشند. این مواد می‌توانند باعث آسیب جدی به بافت‌ها و اعضای بدن شوند.
• در صورتی که فرد اهداکننده از نظر قانونی یا ذهنی قادر به ارائه رضایت آگاهانه نباشد، نمی‌تواند به عنوان اهداکننده عضو شناخته شود. این موضوع شامل افرادی با مشکلات روانی شدید یا کسانی است که تحت فشار یا اجبار تصمیم به اهدای عضو گرفته‌اند.