در چند دهه گذشته با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های جراحی نیز دستخوش تغییر شده‌اند. به طوری که امروزه جراحی‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: جراحی تهاجمی (باز) و جراحی کم تهاجمی. جراحی تهاجمی روش سنتی‌تری است که در آن جراح با ایجاد برش‌های بزرگ، دید مستقیمی نسبت به موضع عمل و دسترسی کامل به اندام‌ها را فراهم می‌کند. در مقابل، جراحی‌های کم تهاجمی با استفاده از ابزارهای پیشرفته، برش‌های کوچک، با کمترین آسیب بافتی و بالاترین اثربخشی انجام می‌شوند. در این مقاله به مقایسه جراحی تهاجمی و کم تهاجمی، نقاط قوت و ضعف آن‌ها و موارد کاربردشان می‌پردازیم.

جراحی تهاجمی چیست؟

جراحی تهاجمی (Invasive Surgery) به روش‌های جراحی گفته می‌شود که برای درمان آسیب‌ها و بیماری‌های داخلی بدن، نیازمند ایجاد برش‌های نسبتاً بزرگ در پوست و بافت‌های زیرین می‌باشد. این برش‌ها به جراحان امکان می‌دهند تا به طور مستقیم به ناحیه آسیب دیده دسترسی پیدا کنند و اقدامات درمانی لازم را انجام دهند.

جراحی‌های تهاجمی معمولاً با استفاده از بیهوشی عمومی انجام می‌شوند و نیازمند تجهیزات مختلف در اتاق عمل و حضور تیمی متخصص و هماهنگ شامل جراحان، دستیاران ایشان، متخصصان بیهوشی و پرستاران هستند.

اگرچه این نوع جراحی‌ها ممکن است دوره نقاهت طولانی‌تر و ریسک‌های بیشتری در مقایسه با روش‌های کم تهاجمی داشته باشند، اما در بسیاری از شرایط پیچیده پزشکی، جراحی تهاجمی (باز) بهترین و موثرترین گزینه درمانی به شمار می‌آید.

نمونه‌هایی از جراحی تهاجمی

جراحی تهاجمی در مواردی که نیاز به دسترسی مستقیم و گسترده به اعضای داخلی بدن باشد، کاربرد دارد. برخی از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع جراحی عبارتند از:

• جراحی باز قلب (Bypass): در این جراحی، جراح برش بزرگی روی قفسه سینه ایجاد می‌کند تا به قلب دسترسی پیدا کند و اقدامات درمانی لازم را انجام دهد. به عنوان مثال، عروق مسدود شده را باز کند، مسیر جدیدی برای جریان خون ایجاد نماید، دریچه‌های صدمه دیده قلب را ترمیم یا تعویض کند یا نارسایی‌های مادرزادی را اصلاح نماید.
• جراحی باز مغز: برای درمان آسیب‌ها، تومورها یا مشکلات دیگر مغزی، جراحی باز مغز با برش‌های بزرگ در جمجمه انجام می‌شود تا به طور مستقیم به نواحی مورد نظر دسترسی ایجاد شود.
• جراحی تعویض مفصل ران یا زانو: در این عمل، جراح با ایجاد برش‌های وسیع، مفصل آسیب دیده را خارج کرده و پروتز مصنوعی را جایگزین می‌کند.
• جراحی برداشت تومورهای بزرگ: تومورهای حجیم که در عمق بافت‌ها قرار دارند، معمولاً با جراحی تهاجمی برداشته می‌شوند تا به طور کامل از بدن خارج شوند.

مزایا

با وجود اینکه جراحی‌های تهاجمی چالش‌ها و ریسک‌هایی دارند، اما در بسیاری از موارد مزایای ویژه‌ای را برای بیماران فراهم می‌کنند. مهم‌ترین مزایای جراحی تهاجمی عبارتند از:

• دسترسی بهتر جراح به ساختارهای داخلی بدن: ایجاد برش‌های بزرگ به جراح امکان می‌دهد تا به طور مستقیم و کامل به اندام‌ها و بافت‌های آسیب دیده دسترسی پیدا کرده و اقدامات درمانی را با دقت بالا انجام دهد.
• قابلیت استفاده از تجهیزات و ابزارهای متنوع: در جراحی تهاجمی امکان استفاده از ابزارهای بزرگ و پیچیده فراهم است که در جراحی‌های کم تهاجمی استفاده از این ابزارها با محدودیت همراه است.
• مناسب برای بیماری‌ها و آسیب‌های شدید: در شرایطی که مشکلات پیچیده و شدیدی وجود دارد که روش‌های کم تهاجمی یا دارویی قادر به حل آن‌ها نیستند، جراحی تهاجمی بهترین گزینه برای درمان و بهبود وضعیت بیمار محسوب می‌شود.

معایب

هرچند جراحی تهاجمی در موارد خاصی بسیار مؤثر است، اما همراه با چالش‌ها و معایبی نیز می‌باشد که بیمار و تیم درمان باید به آن‌ها توجه کنند. مهم‌ترین چالش‌های جراحی تهاجمی (باز) عبارتند از:

• درد بیشتر بعد از جراحی: به دلیل ایجاد برش‌های بزرگ و آسیب به بافت‌های اطراف، بیماران معمولاً درد زیادی را در دوره نقاهت تجربه می‌کنند که نیازمند کنترل دقیق و مراقبت‌های ویژه است.
• افزایش ریسک عفونت: وسعت برش‌ها و مدت زمان طولانی‌تر عمل جراحی، خطر بروز عفونت محل جراحی را افزایش می‌دهد. بنابراین مراقبت‌های پس از عمل و رعایت نکات بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد.
• اسکارهای بزرگ و ماندگار: برش‌های وسیع روی پوست معمولاً منجر به ایجاد جای زخم‌های قابل مشاهده و گاهی ماندگار می‌شوند که ممکن است از نظر زیبایی برای بیمار آزاردهنده باشد.
• دوره نقاهت طولانی‌تر: به دلیل گستردگی برش‌ها و آسیب به بافت‌ها، روند بهبودی ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد تا بیمار به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.
• خطر خونریزی بیشتر: برش‌های بزرگ احتمال خونریزی حین و بعد از جراحی را افزایش می‌دهند.
• نیاز به بستری طولانی‌تر در بیمارستان: برخلاف جراحی‌های کم تهاجمی که اغلب سرپایی هستند یا فقط نیاز به بستری کوتاه مدت دارند، جراحی تهاجمی معمولاً نیازمند بستری چندروزه یا حتی بیشتر است.
• نیاز به مراقبت‌های بعد از جراحی: مراقبت از جای زخم بعد از جراحی‌های تهاجمی بخش مهمی از روند درمان است. این مراقبت‌ها ممکن است شامل تعویض منظم پانسمان، مراجعه مکرر به پزشک و در برخی موارد فیزیوتراپی یا توانبخشی باشد.

جراحی کم تهاجمی چیست؟

جراحی کم تهاجمی (Minimally Invasive Surgery) به روش‌هایی گفته می‌شود که در آن جراح با استفاده از ابزارهای بسیار دقیق و فناوری‌های پیشرفته مانند لاپاروسکوپ، آرتروسکوپ یا ربات‌های جراحی از طریق برش‌های بسیار کوچک به ناحیه آسیب دیده دسترسی پیدا می‌کند. این برش‌های کوچک به جای ایجاد زخم‌های بزرگ باعث کاهش چشمگیر آسیب به پوست و بافت‌های اطراف می‌شوند.

مزیت اصلی این روش کاهش درد پس از جراحی، کوتاه‌تر شدن دوره نقاهت و سرعت بالاتر روند بهبودی بیمار است. همچنین با کاهش خطر عفونت و خونریزی، جراحی کم تهاجمی به عنوان یک گزینه مطمئن و مؤثر در درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات پزشکی شناخته شده است. این تکنولوژی پیشرفته به جراح امکان می‌دهد تا عمل‌های پیچیده را با حداقل آسیب به بدن بیمار انجام دهد.

نمونه‌هایی از جراحی کم تهاجمی

جراحی‌های کم تهاجمی در سال‌های اخیر به یکی از روش‌های پرکاربرد و مؤثر در درمان بسیاری از بیماری‌ها تبدیل شده‌اند. برخی از رایج‌ترین نمونه‌های جراحی کم تهاجمی عبارتند از:

• لاپاراسکوپی (Laparoscopy): نوعی جراحی کم تهاجمی است که برای بررسی و درمان اندام‌های داخل شکم و لگن انجام می‌شود. در این روش یک ابزار باریک مجهز به دوربین و منبع نور (لاپاراسکوپ) از طریق یک برش کوچک وارد شکم شده و به این ترتیب تصویر داخل بدن بیمار روی مانیتور نمایش داده می‌شود. در صورت لزوم، ابزارهای تخصصی لاپاراسکوپی از طریق برش‌های کوچک وارد حفره شکمی شده و اقدامات درمانی مدنظر انجام می‌شود. این روش برای برداشتن کیسه صفرا، درمان اندومتریوز، ترمیم فتق، کیست تخمدان و حتی جراحی‌های چاقی کاربرد دارد.
• آرتروسکوپی (Arthroscopy): در این روش جراح با وارد کردن یک دوربین ظریف (آرتروسکوپ) به داخل مفصل زانو، شانه یا مچ مشکلاتی مانند پارگی رباط، آسیب منیسک، التهاب یا آرتروز را بررسی و درمان می‌کند.
• هیستروسکوپی (Hysteroscopy): این روش مخصوص بررسی داخل رحم است؛ به طوری که یک ابزار نازک دارای دوربین (هیستروسکوپ) از طریق دهانه رحم وارد حفره رحمی شده و برای تشخیص یا درمان مشکلاتی مانند خونریزی غیرطبیعی، فیبروم‌ها، پولیپ یا چسبندگی رحم استفاده می‌شود. هیستروسکوپی معمولاً بدون نیاز به برش خارجی انجام می‌شود.
• برونکوسکوپی (Bronchoscopy): در این تکنیک، یک لوله باریک و انعطاف پذیر (برونکوسکوپ) از طریق بینی یا دهان وارد نای و نایژه‌ها می‌شود تا وضعیت راه‌های هوایی بررسی گردد. این تکنیک برای تشخیص تومورها، عفونت‌های مزمن ریوی یا خارج کردن جسم خارجی کاربرد دارد.
• و سیستوسکوپی برای مجاری ادراری، توراکوسکوپی برای قفسه سینه، سینوسکوپی برای بینی و سینوس‌ها و حتی مغز و غیره.

مزایای جراحی کم تهاجمی

از جمله مهم‌ترین مزایای این نوع جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش احتمال عفونت: به دلیل برش‌های کوچکتر و دستکاری کمتر بافت‌ها، خطر ورود عوامل بیماری‌زا کاهش یافته و احتمال بروز عفونت بسیار کمتر است.
• برش‌های بسیار کوچک: در این نوع جراحی، برش‌ها معمولاً تنها چند سانتی متر هستند که باعث کاهش چشمگیر آسیب به پوست و بافت‌های اطراف می‌شود.
• خونریزی کمتر: به دلیل حداقل برش و دستکاری محدود بافت‌ها، میزان خونریزی حین و بعد از عمل به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
• کاهش نیاز به بخیه و پانسمان: برش‌های کوچک‌تر نیاز به بخیه‌های کمتر و پانسمان‌های ساده‌تر دارند که روند مراقبت‌های پس از جراحی را آسان‌تر می‌کند.
• درد کمتر و بازگشت سریع‌تر بیمار به فعالیت‌های روزمره: با کاهش آسیب بافتی، بیمار درد کمتری احساس کرده و می‌تواند زودتر به زندگی عادی و فعالیت‌های روزانه خود بازگردد.
• نتیجه زیبایی بهتر (جای زخم کمتر): جای زخم کوچکتر و کمتر قابل مشاهده برای بسیاری از بیماران اهمیت دارد و رضایت بیشتری به همراه دارد.
• بستری کوتاه مدت: بسیاری از این جراحی‌ها به صورت سرپایی انجام می‌شوند یا تنها نیاز به چند ساعت مراقبت در مراکز درمانی دارند.
• کاهش احتمال ایجاد فتق در محل جراحی: چون عضلات و لایه‌های بدن کمتر برش می‌خورند، احتمال ضعیف شدن دیواره بدن و ایجاد فتق پس از جراحی کاهش می‌یابد.
• ایمنی بیشتر برای بیماران پرخطر: برای بیمارانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند (مثل دیابت، بیماری قلبی یا مشکلات ریوی)، روش‌های کم تهاجمی به دلیل سبک‌تر بودن عمل و دوران نقاهت کوتاه‌تر، ایمن‌تر هستند.

معایب جراحی کم تهاجمی

با وجود مزایای متعدد و جذابی که جراحی‌های کم تهاجمی ارائه می‌دهند، این روش‌ها نیز بدون محدودیت نیستند و در برخی موارد با چالش‌هایی همراهند. مهم‌ترین چالش‌ها عبارتند از:

• نیاز به تجهیزات پیشرفته و گران قیمت: انجام جراحی‌های کم تهاجمی نیازمند استفاده از دستگاه‌های تخصصی مانند لاپاروسکوپ، آندوسکوپ و سیستم‌های تصویربرداری پیشرفته است. هزینه تأمین، نگهداری و آموزش استفاده از این تجهیزات بالا بوده و ممکن است در برخی مراکز درمانی در دسترس نباشد.
• نیاز به مهارت و آموزش تخصصی جراح: موفقیت در این نوع جراحی‌ها تا حد زیادی به تجربه و مهارت جراح وابسته است. جراحی کم تهاجمی نیاز به آموزش‌های پیشرفته و تمرین مداوم دارد و در صورت کمبود تجربه، احتمال خطا بسیار بالاست.
• محدودیت در برخی موارد پیچیده یا اورژانسی: در شرایط خاص مانند خونریزی‌های شدید، چسبندگی وسیع بافتی، تومورهای بسیار بزرگ یا سایر شرایط حیاتی ممکن است جراحی کم تهاجمی گزینه مناسبی نباشد و جراح مجبور شود از روش‌های تهاجمی (جراحی باز) استفاده کند.

جمع‌بندی

با توسعه دانش و فناوری، امروزه بیماران می‌توانند با توجه به نوع بیماری و شرایط فیزیکی خود و با مشورت پزشک معالج از میان جراحی تهاجمی و کم تهاجمی یکی را انتخاب کنند. بهره‌گیری از روش‌های نوین می‌تواند تجربه جراحی را برای بیماران ایمن‌تر، سریع‌تر و راحت‌تر سازد. البته هر کدام از این روش‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. آنچه اهمیت دارد، انتخاب آگاهانه با مشورت پزشک متخصص است. در نهایت، آگاهی عمومی از تفاوت بین این روش‌ها می‌تواند به بهبود نتایج درمانی کمک کرده و موجب کاهش ترس از جراحی در میان بیماران شود.