در سال‌های اخیر، استفاده از ربات‌های جراحی در اتاق عمل به یکی از پیشرفته‌ترین دستاوردهای فناوری پزشکی تبدیل شده است. این ربات‌ها با دقت بالا، حرکات پایدار و قابلیت کنترل از راه دور، امکان انجام جراحی‌های پیچیده و کم تهاجمی را برای جراحان فراهم کرده‌اند. اما در کنار تمام مزایای آن‌ها، یک چالش اساسی نیز مطرح است. چگونه باید این دستگاه‌های پیچیده و گران قیمت را به صورت ایمن و مؤثر استریل کرد؟ این دستگاه‌ها از اجزای الکترونیکی و مکانیکی حساسی تشکیل شده‌اند که نمی‌توانند مستقیماً در معرض حرارت یا رطوبت بالا قرار بگیرند. به همین دلیل، استریل کردن ربات‌های جراحی نیازمند رعایت نکات و پروتکل‌های خاصی است. در این مقاله با ربات‌های جراحی و نحوه استریل کردن آن‌ها آشنا خواهید شد.

ربات جراحی چیست؟

ربات‌های جراحی دستگاه‌های پیشرفته‌ای هستند که به جراحان کمک می‌کنند تا عمل‌های جراحی را با دقت و کنترل بیشتری انجام دهند. این ربات‌ها شامل مجموعه‌ای از بازوهای مکانیکی مجهز به ابزارهای جراحی دقیق، دوربین‌های با کیفیت بالا و سیستم‌های کنترلی پیشرفته هستند.

جراح از طریق یک کنسول کنترل که در فاصله کمی از میز جراحی قرار دارد، حرکات بازوها و ابزارها را هدایت می‌کند و به این ترتیب می‌تواند با کمترین خطا و بیشترین ظرافت، جراحی‌های پیچیده را انجام دهد.

معروف‌ترین نمونه ربات جراحی، سیستم «داوینچی» است که در سراسر جهان برای انواع جراحی‌ها کاربرد دارد.

مزایای ربات جراحی چیست؟

استفاده از ربات‌های جراحی مزایای متعددی از جمله کاهش خونریزی، کاهش درد پس از عمل، کوتاهتر شدن مدت زمان بستری و افزایش سرعت بهبودی بیمار را به همراه دارد. همچنین ربات‌های جراحی دید واضح و تصاویر سه بعدی را برای جراح فراهم می‌کنند تا امکان انجام حرکات بسیار دقیق و کنترل شده در جراحی‌های پیچیده فراهم شود.

با این حال، طراحی این ربات‌ها بسیار پیچیده است. ساختار آن‌ها ترکیبی از قطعات حساس الکترونیکی، مکانیکی و نرم افزاری است که نیازمند مراقبت‌های ویژه (مثلاً در مرحله استریل کردن) هستند تا ایمنی بیمار و عملکرد صحیح دستگاه تضمین شود.

انواع ربات‌های جراحی

ربات‌های جراحی در انواع و مدل‌های مختلفی طراحی و ساخته شده‌اند که هر کدام کاربردهای خاصی دارند. یکی از شناخته شده‌ترین و پرکاربردترین ربات‌های جراحی، ربات جراح داوینچی (Da Vinci Surgical System) است که از چندین بازوی مکانیکی دقیق و دوربین‌های سه بعدی برای انجام جراحی‌های کم تهاجمی استفاده می‌کند. این سیستم در جراحی‌های مختلفی مانند جراحی‌های اورولوژی، گوارش، زنان و حتی جراحی قلب کاربرد دارد. داوینچی به دلیل دقت بالا و قابلیت انجام حرکات ظریف، محبوب‌ترین ربات در حوزه جراحی رباتیک است.

علاوه بر داوینچی، انواع دیگر ربات‌های جراحی نیز وجود دارند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. به عنوان مثال، ربات‌های تخصصی برای جراحی‌های ارتوپدی، مغز و اعصاب یا چشم طراحی شده‌اند. با پیشرفت فناوری، ربات‌های جراحی متنوع‌تر و کارآمدتر شده و دامنه کاربرد آن‌ها روز به روز گسترده‌تر می‌شود.

اجزای اصلی ربات‌های جراحی

اجزای اصلی ربات‌های جراحی معمولاً شامل موارد زیر هستند:

۱-کنسول جراحی (Surgeon Console)

برخلاف تصور بسیاری از افراد، جراحی رباتیک به معنای انجام خودکار جراحی توسط ربات‌ها نیست. در واقع، در طول تمام مراحل عمل، تیم جراحی کاملاً در اتاق عمل حضور دارد و هر اقدامی روی بدن بیمار توسط خود جراح کنترل می‌شود.

کنسول جراح در واقع رابط پیشرفته‌ای بین جراح، سیستم رباتیک و بیمار است. این کنسول شامل دسته‌های کنترلی بسیار دقیق و یک نمایشگر با وضوح بالا و سه بعدی است. جراح در پشت این کنسول می‌نشیند و با استفاده از حرکات دستان خود، بازوهای رباتیک و ابزارهای جراحی را کنترل می‌کند. این سیستم، حرکات دست جراح را با دقت بالا به دستورات حرکتی برای ربات تبدیل می‌کند تا اقدامات جراحی با کمترین خطا و بیشترین دقت انجام شود.

۲-واحد کنار بیمار (Patient-side Cart)

واحد کناری بیمار بخشی از سیستم ربات جراحی که حاوی بازوهای رباتیک و ابزارهای جراحی دقیق می‌باشد. این بازوها که در طول عمل مستقیماً درگیر جراحی هستند، بالای بدن بیمار قرار گرفته و تحت کنترل جراح حرکت می‌کنند.

در تمام مدت عمل، این بازوها تنها در پاسخ به دستورات جراح عمل می‌کنند و هیچ حرکت خودکاری بدون دخالت جراح انجام نمی‌دهند. حرکات دست جراح از طریق کنسول جراحی به سیستم منتقل شده و سپس با دقت بالا به حرکت در بازوهای رباتیک تبدیل می‌شود. این فرآیند به جراح امکان می‌دهد تا با دقت میلی‌متری در شرایط حساس عمل کند.

۳-واحد تصویر (Vision cart)

این واحد نقش کلیدی در مدیریت تصویربرداری و ارتباط بین کنسول جراح و واحد کنار بیمار دارد. این واحد مسئول تأمین نور مورد نیاز برای دوربین آندوسکوپی، پردازش تصاویر دریافتی و ارسال آن‌ها با کیفیت بالا و به صورت سه بعدی به کنسول جراح است. به کمک این سیستم، جراح تصویری زنده، شفاف و با بزرگنمایی مناسب از موضع جراحی را در اختیار دارد که انجام دقیق و ایمن جراحی را ممکن می‌سازد.

نحوه استریل کردن ربات‌های جراحی

استریل کردن ربات‌های جراحی یکی از مهم‌ترین مراحل حفظ ایمنی بیمار و پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی است. چون ربات‌های جراحی شامل بخش‌های الکترونیکی و مکانیکی پیچیده‌ای هستند، فرآیند استریل کردن آن‌ها باید دقیق و مطابق استانداردهای خاص انجام شود. مراحل اصلی استریل کردن ربات‌های جراحی به شرح زیر است:

۱-تفکیک اجزای قابل استریل و غیرقابل استریل

در نخستین مرحله فرایند استریل کردن ربات‌های جراحی باید اجزای مختلف سیستم از یکدیگر جدا شده و بر اساس قابلیت استریل شدن طبقه‌بندی شوند. ربات‌های جراحی دارای اجزای مختلفی هستند. برخی از این اجزا مانند ابزارهای جراحی مستقیماً با بدن بیمار در تماس هستند و قابلیت استریل شدن دارند. این قطعات معمولاً قابل جدا شدن بوده و بر اساس دستورالعمل سازنده قابل شستشو، ضدعفونی و استریل شدن هستند. در مقابل، برخی از اجزای سیستم مانند واحدهای الکترونیکی، کابل‌ها یا بدنه اصلی بازوهای رباتیک در برابر حرارت، رطوبت یا مواد شیمیایی حساس بوده و نباید در فرایندهای استریلیزاسیون قرار بگیرند.

تفکیک صحیح اجزا گام حیاتی در پیشگیری از آسیب به تجهیزات و اطمینان از رعایت اصول کنترل عفونت در اتاق عمل است.

۲-استریل ابزارهای جراحی

پس از تفکیک اجزای قابل استریل، آن‌ها طبق پروتکل سازنده تحت فرآیند استریل قرار می‌گیرند. ابزارها معمولاً ابتدا با استفاده از شوینده‌های مخصوص شسته و به طور کامل از خون، بافت و سایر آلودگی‌ها پاک می‌شوند. سپس برای حذف کامل میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا، ابزارها در بسته بندی‌های مناسب قرار گرفته و توسط دستگاه‌های استریلیزاسیون استریل شده و تحت شرایط مناسب نگهداری می‌شوند که تا زمان استفاده کاملاً عاری از آلودگی باقی بمانند.

۳-استفاده از کاورهای جراحی استریل

سایر اجزای ربات جراحی مانند بازوهای رباتیک و بخش‌های الکترونیکی که قابلیت استریل شدن مستقیم را ندارند و امکان تماس با محیط و وسایل استریل را دارند، باید به وسیله کاورهای یکبارمصرف استریل پوشانده شوند.

این کاورها به طور کامل استریل هستند و پس از قرار گرفتن روی اجزای غیرقابل استریل از انتقال آلودگی آن‌ها به محل جراحی جلوگیری می‌کنند. استفاده صحیح از این کاورها نقش مهمی در کنترل عفونت ایفا می‌کند و به حفظ ایمنی بیمار کمک می‌نماید.

۴-پاکسازی و ضدعفونی بدنه ربات

در مرحله بعد، بدنه اصلی ربات باید به دقت پاکسازی و ضدعفونی شود. در این مرحله از محلول‌های ضدعفونی‌کننده مناسب و سازگار با جنس بدنه استفاده می‌شود تا هرگونه آلودگی سطحی، گرد و غبار و ذرات میکروبی از روی بدنه ربات حذف شود. این فرآیند باید با دقت و بدون وارد کردن آسیب به تجهیزات حساس انجام شود.

۵-بازرسی و نگهداری پس از استریل کردن

پس از انجام فرآیند استریل، بازوها و ابزارها باید بازبینی شوند تا اطمینان حاصل شود که تجهیزات آماده و ایمن بوده و کاورها سالم و ابزارها عاری از آلودگی هستند. بخش‌های مکانیکی و الکترونیکی ربات نیز باید طبق دستورالعمل تولیدکننده برای عملکرد صحیح بررسی و کالیبره شوند.

نکته مهم: هر سیستم ربات جراحی دارای دستورالعمل خاصی برای تمیزکاری و استریل کردن است که باید حتماً توسط تیم اتاق عمل و واحد CSSD رعایت شود تا از آسیب به دستگاه و خطر عفونت جلوگیری شود.

نکات مهم هنگام استریل کردن ربات‌های جراحی

• ربات‌های جراحی شامل قطعات الکترونیکی و مکانیکی پیچیده‌ای هستند که در برابر رطوبت، حرارت بالا و مواد شوینده قوی آسیب پذیرند و نمی‌توان آنها را با روش‌های معمول استریل کرد.
• ابزارهای جراحی قابل استریل ربات، کوچک و ظریف هستند و تمیزکردن و استریل کردن آن‌ها نیازمند دقت و تجهیزات ویژه است.
• پرسنل اتاق عمل و واحد CSSD باید آموزش‌های لازم برای ضد عفونی و استریل کردن ربات‌ها را ببینند تا هم ایمنی بیمار حفظ شود و هم دستگاه آسیب نبیند.
• همیشه باید طبق دفترچه راهنمای تولیدکننده و استانداردهای مربوطه اقدام به استریل کردن و نگهداری از تجهیزات شود.
• کاورهای جراحی که برای پوشاندن بازوهای رباتیک استفاده می‌شود، باید سالم و بدون سوراخ باشند و بعد از هر عمل تعویض شوند.
• ابزارها حتماً باید قبل از شروع جراحی از نظر عملکرد و آلودگی بررسی شوند.
• تمام مراحل استریل و تمیزکاری باید ثبت شود تا در صورت بروز مشکل، فرایند ردیابی به راحتی انجام شود.