آشنایی با بخش CSR بیمارستان (وظایف+اهمیت)

بخش CSR یا استریلیزاسیون مرکزی، یکی از بخش‌های حیاتی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است. این بخش مسئولیت استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی و جراحی، مدیریت ابزارهای پزشکی و تدارکات استریل را بر عهده دارد. عملکرد صحیح CSR تأثیر مستقیم بر کیفیت خدمات درمانی، ایمنی بیماران و پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی دارد. در این مقاله به بررسی وظایف، فرآیندها و اهمیت بخش CSR در بیمارستان می‌پردازیم.

منظور از بخش CSR در بیمارستان چیست؟

تقریباً در تمام بیمارستان‌ها بخشی برای استریل کردن وسایل و تجهیزات پزشکی وجود دارد. این بخش از بیمارستان به عنوان واحد استریلیزاسیون مرکزی یا CSR (Central Sterilization Room) شناخته می‌شود. اگر این واحد را نتوان قلب بیمارستان نامید، بدون شک می‌توان آن را شریان حیاتی کلیه فعالیت‌ها و خدمات بیمارستانی دانست. ممکن است به این بخش CSSD (Central Sterile Supply Department) نیز گفته شود.

CSR یا CSSD مکانی است که تمامی تجهیزات لازم بخش‌ها و اتاق‌های عمل بیمارستان ضدعفونی، استریل و نگهداری می‌شوند. این بخش نقشی کلیدی در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی و حفظ سلامت بیماران ایفا می‌کند.

اهمیت استریلیزاسیون در بیمارستان

استریل کردن تجهیزات پزشکی و جراحی در بیمارستان از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ زیرا به جلوگیری از بروز عفونت‌های بیمارستانی کمک می‌کند. عفونت‌های بیمارستانی می‌توانند عواقب جدی مانند درد، تب، آسیب بافتی و حتی مرگ برای افراد به همراه داشته باشند.

استریل کردن تجهیزات پزشکی و جراحی با روش‌های مختلفی مانند اتوکلاو بخار، مواد شیمیایی یا پرتو با از بین بردن تمامی میکروارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها به کاهش خطر بروز عفونت‌های بیمارستانی، بهبود نتایج عمل، کاهش هزینه‌ها، محافظت از پرسنل و حفظ سلامت عمومی جامعه کمک می‌کند.

بنابراین برای انجام اعمال جراحی و اقدامات تهاجمی تشخیصی و درمانی در محیطی کاملاً بهداشتی و عاری از میکروب، استریلیزاسیون اقدامی کاملاً اجتناب ناپذیر است.

اهداف و وظایف بخش CSR

1-استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی: مهم‌ترین وظیفه بخش CSR، استریلیزاسیون ابزارها و تجهیزات پزشکی مورد استفاده در بخش‌های مختلف بیمارستان که می‌بایست به صورت  استریل استفاده شوند، می‌باشد. این فرآیند شامل شستشو، ضدعفونی، بسته بندی و استریلیزاسیون ابزارها و سایر اقلام به منظور حذف کامل میکروارگانیسم‌ها و جلوگیری از انتقال عفونت‌ است.

2-مدیریت و نگهداری تجهیزات استریل: این بخش مسئول نگهداری و مدیریت تجهیزات استریل شده است. این کار شامل بسته‌بندی مناسب، برچسب‌گذاری و انبارداری صحیح تجهیزات استریل برای استفاده در جراحی‌ها و سایر رویه‌های پزشکی می‌باشد.

3-تدارکات استریل برای بخش‌های مختلف بیمارستان: CSSD وظیفه تأمین تجهیزات و تدارکات استریل برای تمامی بخش‌های بیمارستان از جمله اتاق‌های عمل، بخش‌های اورژانس، اتاق‌های بستری و کلینیک‌های تخصصی را بر عهده دارد. این بخش باید اطمینان حاصل کند که تمامی تجهیزات لازم به موقع و به صورت استریل در دسترس باشند.

مراحل انجام کار در بخش CSR

1-جمع‌آوری و تفکیک تجهیزات: اولین مرحله در بخش CSR، جمع‌آوری تجهیزات آلوده یا تاریخ مصرف استریل گذشته از بخش‌های مختلف بیمارستان و تفکیک آن‌هاست. این مرحله نیازمند دقت و توجه ویژه به جزئیات است تا هیچگونه اشتباهی در فرآیندهای بعدی رخ ندهد.

2-شستشو و ضدعفونی: در این مرحله، تجهیزات آلوده با استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده‌های مخصوص شسته و ضدعفونی می‌شوند. این مرحله شامل استفاده از دستگاه‌های شستشوی اتوماتیک و مواد ضدعفونی‌کننده قوی برای حذف آلودگی‌های سطحی و میکروارگانیسم‌ها است.

3-بسته‌بندی و برچسب‌گذاری: پس از شستشو و ضدعفونی، تجهیزات به صورت مناسب بسته‌بندی و برچسب‌گذاری می‌شوند. این برچسب‌ها شامل اطلاعاتی نظیر تاریخ استریلیزاسیون، نوع تجهیزات و تاریخ انقضای استریل می‌باشند. بسته‌بندی صحیح نقش مهمی در حفظ استریلیته تجهیزات تا زمان استفاده دارد.

نکته مهم: در این قسمت استفاده از نشانگرهای انجام درست و کامل فرآیند استریلیزاسیون بسیار حائز اهمیت می‌باشد. بهترین راه استفاده از بسته بندی‌های دارای نشانگر یا نصب نشانگر مناسب هر نوع فرآیند استریل روی بسته بندی می‌باشد.

4-استریلیزاسیون: تجهیزات پس از شستشو و ضدعفونی و بسته بندی و برچسب گذاری وارد مرحله استریلیزاسیون می‌شوند. این فرآیند با استفاده از دستگاه‌های استریل مانند اتوکلاو بخار با دما و فشار بالای بخار آب و یا اتوکلاو پلاسما با پراکسید اکسیژن و اتوکلاو اتیلن اکساید به وسیله گاز اتیلن دی اکساید و … انجام می‌شود. استریلیزاسیون به منظور از بین بردن تمامی میکروارگانیسم‌های باقی‌مانده و اطمینان از استریل بودن تجهیزات انجام می‌شود.

5-انبارداری و توزیع: تجهیزات استریل شده به انبار CSR منتقل و در شرایط مناسب ذخیره می‌شوند. بخش CSR مسئول توزیع به موقع و صحیح این تجهیزات به بخش‌های مختلف بیمارستان براساس نیاز و درخواست آن‌ها است.

در بخش CSR از چه تکنیک‌هایی برای استریلیزاسیون استفاده می‌شود؟

در بخش CSR بیمارستان از تکنیک‌های مختلفی برای استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی و جراحی استفاده می‌شود. هر کدام از این تکنیک‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب روش مناسب به نوع تجهیزات، جنس مواد و شرایط خاص هر یک بستگی دارد. رایج‌ترین تکنیک‌های استریلیزاسیون در بخش CSR عبارتند از:

1-اتوکلاو بخار: این روش متداول‌ترین و مطمئن‌ترین روش استریلیزاسیون در بیمارستان است که از بخار اشباع تحت فشار و دمای مناسب برای از بین بردن تمام میکروارگانیسم‌ها از جمله اسپورها استفاده می‌کند.

این روش برای استریل کردن طیف گسترده‌ای از تجهیزات از جمله ابزار جراحی، اقلام مصرفی، البسه و ملحفه‌های بیمارستانی و ایمپلنت‌ها مناسب است. معایب اتوکلاو بخار شامل زمان نسبتاً طولانی سیکل، کوتاه بودن دوره ماندگاری و غیرقابل استفاده بودن برای برخی مواد مانند پلاستیک‌های حساس به گرما می‌باشد.

2-استریلیزاسیون با گرمای خشک: در این روش از هوای گرم خشک برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود. این روش برای استریل کردن تجهیزاتی مانند پودرها و برخی از تجهیزاتی که به رطوبت حساس هستند، مناسب است. معایب این روش شامل زمان سیکل طولانی‌تر از بخار و عدم کارایی در برابر اسپورها است.

3-استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید: در این روش از گاز اتیلن اکساید برای نفوذ به تجهیزات و از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود. این روش برای استریل کردن تجهیزاتی که به گرما یا رطوبت حساس هستند، مانند پلاستیک و ابزارهای الکترونیکی پیچیده مناسب است. معایب این روش شامل سمی بودن گاز اتیلن اکساید (عدم وجود فضای مناسب برای انجام فرآیند کامل در این بخش)، نیاز به تهویه مناسب و زمان سیکل نسبتاً طولانی و هزینه بالا است (از این روش بیشتر در تولیدات صنعتی ملزومات پزشکی استفاده می‌گردد).

4-استریلیزاسیون با هیدروژن پراکسید: در این روش از هیدروژن پراکسید با غلظت بالا برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود و برای استریل کردن تجهیزاتی مانند آندوسکوپ‌ها، ابزارهای ظریف و برخی از مواد پلاستیکی که به گرما، رطوبت یا گاز اتیلن اکساید حساس هستند، مناسب است. معایب این روش شامل هزینه نسبتاً بالا، نیاز به تهویه مناسب و احتمال خوردگی برخی از فلزات است.

علاوه بر این تکنیک‌های رایج، روش‌های دیگری مانند استریلیزاسیون با فرمالدهید نیز در برخی موارد خاص استفاده می‌شود. انتخاب روش مناسب استریلیزاسیون در بخش CSR باید با توجه به عوامل مختلفی مانند نوع تجهیزات، جنس مواد، امکانات در دسترس، ملاحظات ایمنی و مقررات مربوطه انجام شود.

نکات مهم در خصوص بخش CSR بیمارستان

برخی از مهمترین اصولی که می‌بایست در بخش CSR بیمارستان رعایت شود، عبارتند از:

• از آنجائیکه بیشترین حجم کار بخش CSR مربوط به ابزار و تجهیزات اتاق عمل می‌باشد، بهترین مکان برای آن نزدیک اتاق عمل است تا در هنگام جابجایی تجهیزات برای استریل شدن مشکلاتی مانند اتلاف وقت و انرژی و آسیب به دستگاه‌ها و تجهیزات پیش نیاید و تجهیزات به موقع به اتاق عمل تحویل داده شود.
• لازم است که انبار اقلام کثیف و استریل شده در بخش CSR کاملا مجزا و متمایز باشند.
• درب ورودی بخش CSR باید به اندازه کافی بزرگ باشد (تقریباً 2.20 متر) تا ترالی و برانکارد به راحتی از آن عبور کنند.
• در ورودی بخش CSR باید یک رختکن برای تعویض کفش و پوشیدن لباس وجود داشته باشد.
• در CSR رفت و آمد افراد مختلف می‌بایست محدود باشد و کاملاً کنترل شود.
• سیستم تهویه CSR بسیار مهم است و باید به خوبی کار کند. دما در این قسمت به دلیل عملکرد اتوکلاوها عموماً بالا است. بنابراین با تهویه مناسب باید بتوان آن را در محدوده مناسب نگه داشت.
• در صورت نصب اتوکلاوهای گازی مانند اتیلن اکساید باید سیستم تهویه جداگانه‌ای برای این اتوکلاو بیمارستانی در نظر گرفته شود تا مستقل از سیستم تهویه مرکزی باشد.
• استفاده از گان، کلاه، دستکش، ماسک و کفش مخصوص توسط کارکنان ضروری است.
• پرسنل باید قبل از کار دست‌های خود را با مایع صابون بشویند و بعد از کار دوباره اسکراب کنند.
• محیط و سطح میزها و تجهیزات باید به طور مداوم تمیز و ضدعفونی گردند.
• داخل اتوکلاو می‌بایست هفته‌ای یکبار با آزمایشات بیولوژیکی و شیمیایی تست شود و نتیجه آزمایش توسط سرپرستار بایگانی شود.