آشنایی با ژلفوم

کنترل خونریزی حین جراحی اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا خونریزی کنترل نشده باعث افزایش خطر و عوارض ناشی از جراحی می شود و ممکن است حتی منجر به مرگ افراد شود. این کار با روش های مختلفی مانند استفاده از دستگاه الکتروکوتر یا استفاده از مواد هموستاتیک (مواد موثر بر تسریع انعقاد خون) انجام می شود. یکی از محصولات منعقدکننده خون ژلفوم جراحی است. از این محصول در بسیاری از جراحی ها برای کنترل خونریزی مویرگی و وریدی استفاده می شود.

شرکت آسیا جراح پیشرو طیف وسیعی از وسایل کنترل خونریزی شامل تامپون ها، کلیپس های عروقی، ابزار آلات دستگاه الکتروکوتر و ژلفوم را خدمت مراکز درمانی محترم ارائه می کند. در ادامه به بررسی بیشتر محصول ژلفوم می پردازیم.

ژلفوم چیست؟

ژلفوم یک اسفنج استریل ژلاتینی است که برای کنترل خونریزی حین جراحی مورد استفاده قرار می گیرد. این محصول از چربی های پوست گاو و خوک و تبدیل آن ها به گرانول های ژلاتین تهیه شده است. ژلاتین مورد استفاده برای ساخت آن، ژلاتین حیوانی خالص است. این اسفنج ژلاتینی قابل جذب، زیست سازگار و نامحلول در آب است و در اندازه و شکل های مختلف موجود می باشد.

ساختار ژلفوم متخلخل و غیرالاستیک است که به خوبی به بافت می ‌چسبد و پس از آغشته شدن به خون، متورم شده و سبب کنترل خونریزی می شود. ژلفوم قادر است چندین برابر وزن خود خون و مایعات جذب کند و در خود نگه دارد. این محصول ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر داروها برای انعقاد خون استفاده شود.

ژلاتین چیست؟

ژلاتین یک بیوپلیمر طبیعی و یکی از مشتقات کلاژن است. این پلیمر، منشا حیوانی دارد و در استخوان و پوست حیوانات یافت می شود. ژلاتین دارای مزایای بسیاری از جمله در دسترس بودن، اقتصادی بودن، زیست سازگاری، زیست تخریب پذیری و بهبود چسبندگی سلولی است.

ژلاتین اغلب به ‌عنوان ماده اولیه مناسب برای تولید فیلم‌های زیست تخریب ‌پذیر، زخم پوش ها، حامل های دارو و حتی برای بسته‌ بندی مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع ژلاتین یک بستر زیست سازگار و ایمن برای بسیاری از کاربردها فراهم می کند. به این ترتیب، استفاده از ژلاتین در ساختار ژلفوم جراحی سبب ایجاد ماتریسی مناسب برای چسبندگی پلاکت و تشکیل لخته می شود.

مکانیسم هموستاز (قطع خونریزی)

واژه هموستاز (Hemostasis) از همو (خون) + استاز (پایداری و ایستادن) تشکیل شده است و به معنای بند آمدن خون است. هموستاز فرآیند پیچیده ای است که نیازمند فعال سازی پلاکت ها و فاکتورهای انعقادی برای تشکیل لخته پلاکت-فیبرین است. این مکانیسم را می توان به دو فرآیند مجزا شامل هموستاز اولیه و ثانویه تقسیم کرد.

هموستاز اولیه شامل تجمع پلاکت ها و تشکیل یک توده پلاکتی ناپایدار است و هموستاز ثانویه شامل فعال شدن آبشار انعقادی و تولید فیبرین است. هموستاز اولیه زمانی است که بدن یک توده (لخته خون) برای مهر و موم کردن محل آسیب ایجاد می کند. برای انجام این کار، پلاکت هایی که در خون در حال گردش هستند به رگ صدمه دیده بافت می چسبند، جمع و فعال می شوند. این لخته بسیار شبیه چوب پنبه یا درب بطری عمل می کند و خون را در داخل نگه می دارد.

تشکیل لخته خون اولین گام برای توقف خونریزی است؛ اما این لخته به اندازه کافی پایدار نیست که در جای خود باقی بماند. مرحله بعدی که لخته را تثبیت می کند، هموستاز ثانویه است. در این مرحله عوامل انعقادی به ترتیب فعال می شوند و آبشار انعقاد خون اتفاق می افتد. در نهایت، آبشار انعقادی ماده ای به نام فیبرین را تشکیل می دهد. در طی این مرحله لخته خون مانند آجر و فیبرین مانند سیمان عمل می کند. آن ها با هم یک لخته جامد و پایدار را تشکیل می دهند و خونریزی را قطع می کنند.

مکانیسم عمل ژلفوم

با آغشته شدن ژلفوم به خون، پلاکت ها در تماس نزدیک با یکدیگر قرار می گیرند، جمع می شوند و شروع به برخورد با دیواره منافذ اسفنج می کنند. این برخوردها سبب فعالسازی پلاکت ها می شود که در نتیجه آن آنزیم ترومبوکیناز آزاد و فرایند لخته شدن آغاز می شود. در نهایت با تجمع پلاکت ها، ماتریس فیبرینی و لخته تشکیل و سبب کنترل خونریزی در سطح زخم می شود.

خواص فیزیکی ژلفوم تشکیل لخته را تسریع می ‌کند و پشتیبانی ساختاری برای لخته تشکیل شده فراهم می‌ کند. پاسخ ایمنی ناچیز بدن به اسفنج ژلاتینی نشان می دهد که این ماده، زیست سازگار است و خاصیت تحریک کنندگی ذاتی ندارد.

انواع ژلفوم جراحی

همانطور که پیش از این ذکر شد، ژلفوم ها در اندازه ها و شکل های مختلفی تولید می شوند و پزشک با توجه به موضع خونریزی از مناسب ترین آن استفاده می کند. ژلفوم ها به صورت بلوکی، صفحه ای، مکعبی، پودری و لوله ای تولید می شوند.

چرا از ژلفوم های وارداتی استفاده کنیم؟

• غیر سمی و غیر حساسیت زا
• ۱۰۰% ساخته شده از ژلاتین مدیکال گرید
• جذب سریع و کامل
• راحتی بیمار
• به صرفه
• pH خنثی
• حامل ایده آل برای داروها
• برای استفاده عمومی در انواع جراحی ها مناسب هستند.
• به راحتی می توان آن ها را به اندازه دلخواه برش داد.
• به خوبی با محل خونریزی سازگار هستند.
• پایداری خود را حتی پس از آغشته شدن به خون حفظ می کنند.
• ساختار اسفنجی آن ها اجازه می دهد تا بیش از ۴۰ برابر وزن خود خون و مایعات جذب کنند. 

نحوه استفاده

• اولین نکته آن است که همیشه باید در شرایط استریل ژلفوم را از بسته بندی آن خارج کرد.
• برای کمک به انعقاد بهتر، ژلفوم استریل را می توان قبل از استفاده به محلول سدیم کلرید ایزوتونیک استریل (سالین استریل) آغشته کرد. پس ابتدا ژلفوم خشک در ظرف استریل به اندازه دلخواه بریده می شود و سپس در محلول کمکی موردنظر غوطه ور می شود.
• در مرحله بعدی ژلفوم از محلول خارج می شود و در کنار ظرفی قرار می گیرد تا مایع اضافی خارج گردد و فقط مرطوب بماند. در این زمان ژلفوم آماده مصرف است و در محل خونریزی قرار داده می شود.
• حالت بعدی نیز استفاده از ژلفوم در حالت خشک است که ژلفوم با فشار کم مستقیماً روی محل خونریزی قرار می گیرد و به تشکیل لخته خون کمک می کند.
• ممکن است یک گاز استریل روی ژلفوم گذاشته شود تا از آن محافظت کند و مایع زیادی را جذب نماید تا ژلفوم عملکرد بهتری داشته باشد.
• توصیه می شود که از کمترین مقدار ممکن ژلفوم استفاده شود.

موارد استفاده از ژلفوم

همانطور که پیش از این گفته شد، کنترل خونریزی یک اصل اساسی در عمل ­های جراحی است. در اکثر موارد می توان آن را به طور رضایت بخشی با بخیه، کلیپس، فشار و انعقاد الکتریکی به دست آورد.

با این حال، شرایطی وجود دارد که در آن‌ ممکن است خونریزی وریدی یا مویرگی از سطح نسبتا وسیع و نامشخص بوده و کنترل آن با این روش‌ها دشوار باشد و جراح نیاز به ابزار دیگری مانند ژلفوم داشته باشد تا با پوشش کل سطح، خونریزی به مرور کنترل شود. در ادامه به برخی از کاربردهای ژلفوم جراحی اشاره می کنیم:

• ژلفوم در عمل­ های جراحی مغز و اعصاب که در آن احتمال خونریزی سخت شامه، مغز یا مننژهای نخاعی بالاست، استفاده می شود. اسفنج های ژلاتینی سابقه طولانی در زمینه کنترل خونریزی در جراحی های مغز و اعصاب دارند. کنترل خونریزی در این جراحی ها به دلیل حساسیت عملکرد بافت های اطراف ضروری است.
• ژلفوم در جراحی دهان و دندان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع با استفاده از ژلفوم یکی از نگرانی های اصلی دندانپزشکان یعنی خونریزی دهانی ناشی از جراحی دندان رفع شده است.
• اسفنج ژلاتینی قابل جذب سال هاست که در جراحی های گوش مورد استفاده قرار می گیرد. ژلفوم به طور معمول به عنوان یک ساختار پشتیبان در شکاف گوش میانی در هنگام بازسازی استخوانچه ای استفاده می شود. همچنین به حفظ تهویه گوش میانی و تقویت هموستاز کمک می کند.
• در شیمی‌درمانی موضعی ممکن است از اسفنج ژلاتینی برای انسداد شریان‌ ها در ناحیه تومور به منظور مسدود کردن یا ایجاد تاخیر در جریان خون استفاده شود. این انسداد منجر به افزایش غلظت موضعی عوامل شیمی درمانی می شود و دوز داروی موردنیاز را کاهش می دهد.
• استفاده از این روش همچنین در بسیاری از روش‌های جراحی عمومی مانند عمل‌های کبد، کلیه، طحال، لوزالمعده، استخوان و عمل های زنان که ممکن است روش‌های کنترل خونریزی مرسوم کافی نباشد، دیده می‌شود.
• نکته مهم اینکه ژلفوم نباید روی ریشه اعصاب، حفرات بدن و مناطقی که در صورت تورم ژلفوم اجزای مجاور تحت فشار قرار می گیرند، استفاده شود.

ژلفوم چه مدت زمانی در بدن باقی می ماند؟

مطالعات نشان داده است که ژلفوم معمولاً طی مکانیسم فاگوسیتوز (بیگانه خواری) توسط ماکروفاژها در یک دوره حدود پنج هفته ای جذب می شود. بنابراین در صورت استفاده درست، ژلفوم در مدت ۴ تا ۶ هفته به طور کامل جذب می شود و واکنش بافتی خطرناکی ایجاد نمی کند. این جذب به عوامل متعددی از جمله اندازه قطعه، میزان آغشته شدن ژلفوم با خون یا مایعات دیگر و محل جراحی بستگی دارد.

عوارض جانبی احتمالی ژلفوم چیست؟

اگرچه زیست سازگاری این ماده به خوبی شناخته شده است، اما گزارش هایی از اثرات نامطلوب ناشی از تورم اسفنج پس از جذب خون وجود دارد که نشان می دهد اسفنج متورم شده، بافت های مجاور را تحت فشار قرار می دهد. سایر عوارض جانبی استفاده از ژلفوم عبارتند از:

• عفونت
• تورم
• تشکیل آبسه

هشدارها

• فقط یکبار مصرف گردد.
• با روش های گرمای خشک یا بخار آب استریل نشود.
• مجددا استریل نشود.
• اگر بسته بندی مخدوش است استفاده نگردد.