لاپاراسکوپی یکی از روش‌های جراحی کم تهاجمی است که در دهه‌های اخیر محبوبیت چشم‌گیری به دست آورده است. بر اساس آمارهای جهانی، تعداد جراحی‌های لاپاراسکوپی در بسیاری از کشورها به‌ صورت قابل توجهی افزایش یافته است، به طوری‌ که امروزه بیش از نیمی از جراحی‌های شکمی به این روش انجام می‌شوند. این روش به دلیل درد کمتر، بهبودی سریعتر و کاهش ریسک عفونت، توجه بسیاری از بیماران و پزشکان را به خود جلب کرده است. در این مقاله با تکنیک لاپاراسکوپی، نحوه انجام، مزایا و عوارض آن آشنا خواهید شد.

لاپاراسکوپی چیست؟

لاپاراسکوپی یک تکنیک جراحی کم تهاجمی و مدرن است که به پزشکان این امکان را می‌دهد تا با ایجاد برش‌های بسیار کوچک به مشاهده، بررسی و جراحی اعضای داخل شکم بپردازند. لاپ (Lap) پیشوندی برای ناحیه شکمی و Scopy به معنی مشاهده می‌باشد.

در این روش، ابزاری به نام لاپاراسکوپ که شامل یک دوربین کوچک و منبع نور است، از طریق یک برش کوچک وارد حفره شکمی می‌شود و تصاویر داخل بدن از طریق دوربین به یک مانیتور منتقل می‌شود. به این ترتیب جراح بدون نیاز به ایجاد برش‌های وسیع در بدن بیمار می‌تواند موضع موردنظر را بررسی کند.

در صورتی که هدف جراحی انجام اقدامات درمانی مختلف باشد، ابزارهای مخصوص لاپاراسکوپی از طریق همان حفره‌های کوچک ایجاد شده وارد شکم می‌شوند و جراح با استفاده از تصاویر به دست آمده از لاپاراسکوپ که بر روی مانیتور نمایش داده می‌شود، اقدامات درمانی را انجام می‌دهد. به این ترتیب، جراحی با کمترین تهاجم و آسیب انجام می‌شود.

لاپاراسکوپی چگونه انجام می‌شود؟

اصلی‎‌ترین مراحل لاپاراسکوپی عبارتند از:

۱- بیهوشیاین عمل معمولاً در بیمارستان‌ها یا مراکز جراحی تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود تا بیمار در طول جراحی هیچ دردی احساس نکند. سپس، پوست ناحیه مورد جراحی به دقت ضدعفونی می‌شود.

۲- وارد کردن گاز کربن دی اکسید به داخل شکمقبل از شروع جراحی برای جلوگیری از صدمه به بافت‌های داخلی و همچنین تفکیک بهتر بافت‌ها، گاز دی اکسید کربن (CO_۲) توسط یک تروکار کوچک به نام سوزن ورس و شلنگی که از دستگاه اینسوفلاتور (انتقال‌دهنده گاز) به انتهای آن متصل می‌گردد به داخل شکم تزریق می‌شود تا کاملاً فضای داخل شکم را پر کند و دید خوبی برای جراح فراهم شود. باید دقت شود که میزان گاز خیلی زیاد نباشد که به جداره شکم صدمه وارد کند.

گاز CO_۲ برای بدن بی‌خطر بوده و می‌تواند از طریق بافت، جذب و به وسیله سیستم تنفسی دفع شود. این گاز غیرقابل اشتعال است و از این نظر نیز خطری به همراه ندارد؛ چون وسایل جراحی برقی به طور مداوم در روش‌های لاپاراسکوپی استفاده می‌شوند.

۳-ورود ابزار مخصوص لاپاراسکوپی به شکمنکته کلیدی این نوع جراحی استفاده از یک لاپاراسکوپ است. لاپاراسکوپ از طریق ایجاد برش کوچکی زیر ناف یا کنار آن، توسط یک تروکار وارد بدن شده و امکان انجام معاینه و در صورت لزوم عمل جراحی را بدون نیاز به ایجاد برش بزرگ فراهم می‌کند. معمولا برش‌های کوچک (۵ تا ۱۵ میلی‌متری) روی سطح شکم ایجاد شده و سپس تروکارها از طریق آن شیار وارد شکم و لگن می‌شوند و در انتها توسط ابزارهای مخصوص، عمل جراحی انجام می‌شود.

۴-انجام عمل جراحیبعد از ورود ابزار به بدن، جراح شروع به انجام اقدامات مدنظر می‌کند. در طول عمل جراحی، تصویر موضع عمل از طریق مانیتور قابل مشاهده بوده و بر اساس تصاویر، جراح و تیم جراحی عملکرد مناسب را صورت می‌دهند.

۵-خارج کردن ابزار و بخیه زدن برش‌هاپس از انجام اقدامات لازم، ابزار لاپاراسکوپی از شکم خارج شده و محل برش‌ها بخیه زده می‌شوند.

توسعه لاپاراسکوپی از گذشته تا به امروز

در گذشته و پیش از ظهور دوربین و سیستم ویدئویی این تصاویر مستقیماً از چشمی لنزها مشاهده می‌شد. به این صورت که چشم جراح، مستقیم روی لنز قرار می‌گرفت و از این طریق، داخل شکم مشاهده می‌شد. پوزیشن (حالت ایستادن) جراح در این حالت موجب خستگی زودرس و صدمه به ستون فقرات آن‌ها می‌گردید.

از سوی دیگر تماس چشم و صورت جراح با لنز باعث غیراستریل شدن لنز و احتمال آلودگی محیط جراحی می‌شد. همچنین با توجه به قرار گرفتن لنز در ظرف حاوی فرمالدهید برای ضدعفونی کردن، تماس چشم جراح با لنز می‌توانست موجب صدمه به چشم شود.

اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، دوربین‌های کوچک با کیفیت بالا و سیستم‌های ویدئویی پیشرفته به جراحان این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به تماس مستقیم با لنز، تصاویر واضح با بزرگنمایی مطلوب از داخل بدن را روی مانیتور مشاهده کنند. این پیشرفت‌ها نه تنها خستگی و آسیب به ستون فقرات جراحان را به حداقل رسانده، بلکه دقت و ایمنی جراحی را نیز افزایش داده است.

مزایا لاپاراسکوپی

1. جراحی کم تهاجمی
2. کاهش زمان بستری شدن در بیمارستان (معمولاً یک روزه)
3. برگشت به فعالیت‌های روزمره در مدت زمان کوتاه
4. از دست دادن خون کمتر
5. جای زخم کمتر (جای زخم بین ۵ تا ۱۵ میلی‌متر)
6. کاهش ریسک ابتلا به بیماری فتق بعد از عمل نسبت به جراحی‌های باز
7. صرفه اقتصادی (اگرچه هزینه عمل در بیمارستان برای لاپاراسکوپی بیشتر از جراحی باز است؛ اما با در نظر گرفتن عدم نیاز به بستری شدن در بیمارستان به مدت طولانی و عدم نیاز به استراحت بیشتر در خانه، هزینه کمتری برای بیمار دارد)

معایب و محدودیت‌های لاپاراسکوپی

1. این تکنیک نیاز به تجهیزات خاصی دارد: قیمت وسایل و تجهیزات ظریف لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز خیلی گران‌تر است.
2. عوارض خاص لاپاراسکوپی: به عنوان مثال، استفاده از گاز دی اکسید کربن ممکن است به خصوص در عمل‌های طولانی مدت منجر به عملکرد نادرست بعضی از ارگان‌های بدن (مانند عروق و ریه) شود.
3. ریسک آسیب رساندن به بافت‌های داخلی: زیرا تصویری که در مانیتور نمایش داده می‌شود، دو بعدی است اما جراحی در محیط سه بعدی انجام می‌شود. البته این مشکل با انجام جراحی زیاد و کسب تجربه برطرف می‌شود.
4. نیاز به حداقل یک نیروی با تجربه کمکی علاوه بر پرسنل معمولی اتاق عمل: به دلیل استفاده از چند ابزار لاپاراسکوپی به طور همزمان که باید به طور دقیق و به‌ موقع استفاده شوند. نیروی کمکی می‌تواند به مدیریت و تنظیم این تجهیزات کمک کند.
5. نیاز به آموزش طولانی مدت و مهارت در جراحی: جراحی لاپاراسکوپی نیاز به تکنیک‌های خاص و دقیق دارد که به تجربه زیاد و مهارت‌های خاصی نیازمند است.

نکات مهم برای قرار دادن پورت‌ها

برای قرار دادن پورت‌های لاپاراسکوپی، نکات مهمی وجود دارد که رعایت آن‌ها به افزایش ایمنی و کارایی عمل کمک می‌کند:

• پورت دوربین باید بین دو پورت دیگری که جراح از طریق آن‌ها عمل را انجام می‌دهد، باشد.
• پورت‌های کاری باید نسبت به پورت دوربین در وضعیت خارجی‌تر قرار گیرند.
• همه پورت‌ها باید حداقل ۸ سانتی‌متر از هم فاصله داشته باشند تا بین وسایل هر پورت تداخل ایجاد نشود.

تفاوت بین روش لاپاراسکوپی و جراحی باز شکمی

• اندازه برش‌ها در این روش بسیار کوچک‌تر است و در نتیجه اثر آن روی پوست کمتر می‌ماند. مثلاً به جای یک برش ۲۰ سانتی‌متری در جراحی برداشتن کیسه صفرا به روش سنتی، در لاپاراسکوپی از ۲ تا ۵ برش ۵ تا ۱۰ میلی‌متری استفاده می‌شود.
• در این جراحی کم تهاجمی، خونریزی‌ به حداقل رسیده و زمان بهبودی کاهش می‌یابد.
• دردهای بعد از عمل در لاپاراسکوپی کمتر است و بیمار بعد از مدت کوتاهی می‌تواند به زندگی عادی و روزمره خود برگردد.

برای آشنایی بیشتر با تفاوت‌های جراحی باز و لاپاراسکوپی مقاله مقایسه عمل جراحی باز با لاپاراسکوپی (+مزایا و معایب) را مطالعه بفرمایید.

چه جراحی‌هایی می‌تواند به صورت لاپاراسکوپی انجام شود؟

امروزه بسیاری از جراحی‌های رایج را می‌توان به روش لاپاراسکوپی انجام داد. اینکه آیا شما کاندید جراحی لاپاراسکوپی هستید یا خیر، کاملاً وابسته به نظر و صلاحدید جراح است. زیرا برخی از شرایط پیچیده ممکن است نیاز به جراحی باز داشته باشند.

با این حال، جراحی لاپاراسکوپی به دلیل مزایای فراوانی که دارد، روش ترجیحی برای بسیاری از جراحی‌ها درنظر گرفته می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• برداشتن کیست، فیبروم، سنگ و پولیپ
• برداشتن تومورهای کوچک
• بیوپسی
• جراحی اندومتریوز
• جراحی بازسازی مجرای ادرار و واژن
• ارکیوپکسی (جراحی اصلاح بیضه)
• رکتوپکسی (ترمیم افتادگی رکتوم)
• جراحی ترمیم فتق
• جراحی ضد رفلاکس مری (فوندوپلیکاسیون)
• جراحی بای پس معده
• کوله سیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا)
• آپاندکتومی (برداشتن آپاندیس)
• کولکتومی (جراحی برداشتن روده)
• رزکسیون شکم پرینه (برداشتن رکتوم)
• سیستکتومی (برداشتن مثانه)
• پروستاتکتومی (برداشتن پروستات)
• نفرکتومی (برداشتن کلیه)

عمل لاپاراسکوپی چقدر طول می‌کشد؟

یک جراحی لاپاراسکوپی ممکن است بین ۳۰ دقیقه برای یک جراحی تشخیصی ساده تا حدود ۳-۴ ساعت برای یک جراحی پیچیده طول بکشد.

آیا این روش ایمن است؟

لاپاراسکوپی یک روش معمول و ایمن است. مطالعات گسترده نشان داده است که میزان عوارض در لاپاراسکوپی کمتر از ۱٪ است. با این حال توجه داشته باشید که تمامی عمل‌های جراحی دارای درجاتی از خطر هستند. مهمترین راه برای کاهش خطر عوارض جراحی انجام آن توسط جراح مجربی است که به خوبی آموزش دیده و تجربه زیادی در این روش دارد.

آیا لاپاراسکوپی درد دارد؟

در طول عمل لاپاراسکوپی، فرد تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و هیچ دردی احساس نمی‌کند. اما بعد از عمل ممکن است فرد دچار کمی درد یا ناراحتی در نواحی شکم، شانه‌ها یا محل برش شود.  البته این دردها معمولاً خفیف تا متوسط هستند و با داروهای مسکن ساده کنترل می‌شوند. بیشتر افراد ظرف چند روز بعد از عمل بهبود می‌یابند و فعالیت‌های عادی خود را از سر می‌گیرند.

هزینه لاپاراسکوپی چقدر است؟

هزینه لاپاراسکوپی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع جراحی (تشخیصی یا درمانی)، نوع بیمارستان یا مرکز درمانی، تخصص جراح، میزان پیچیدگی عمل و اینکه تحت پوشش بیمه هستید یا نه. برای کسب اطلاعات دقیق باید با پزشک خود مشورت کنید.

آماده کردن بیمار برای جراحی لاپاراسکوپی

برای عمل‌های سنگین و گوارشی یک لوله دهانی- معده‌ای (سوند معده) داخل دستگاه گوارش و معده برای تخلیه احتمالی ترشحات وارد می‌شود و یک سوند ادراری برای تخلیه ادرار کار گذاشته می‌شود. البته اگر عمل جراحی سبک، مختصر و کوتاه مدت باشد و نیاز به بستری طولانی مدت نداشته باشد، معمولاً این کار انجام نمی‌شود.

در طول عمل برای تغییر موقعیت اعضای داخل شکم ممکن است نیاز به تغییر وضعیت تخت جراحی باشد؛ از این رو باید بیمار روی تخت ثابت و محکم نگه داشته شود.

تجهیزات لازم برای جراحی باز باید طی عمل لاپاراسکوپی نیز در دسترس باشند، زیرا در صورت بروز هرگونه مشکل یا پیچیدگی در عمل، جراح ممکن است مجبور شود از لاپاراسکوپی به لاپاراتومی (جراحی باز) تغییر مسیر دهد.

بلافاصله بعد از لاپاراسکوپی، برخی علائم و عوارض طبیعی ممکن است در بیمار مشاهده شود که اغلب موقتی هستند و خود به‌ خود بهبود می‌یابند. این علائم شامل موارد زیر است:

• درد و ناراحتی در ناحیه شکم
• حالت تهوع
• خراش گلو (اگر لوله تنفسی گذاشته شود)
• درد شانه به دلیل ورود گاز دی اکسید کربن
• نفخ و باد معده
• خونریزی خفیف در محل زخم
• احساس ضعف و گیجی

بهبودی بعد از لاپاراسکوپی چقدر طول می‌کشد؟

این موضوع معمولاً بر اساس روش جراحی و شرایط بیمار به صورت فردی تعیین می‌شود. اکثر بیماران به مدت یک هفته پس از جراحی به داروهای مسکن نیاز دارند. ممکن است توصیه شود به مدت ۴ تا ۶ هفته از ورزش‌های شدید یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. بسیاری از بیماران می‌توانند بعد از دو هفته با اجازه پزشک به سرکار بازگردند، مشروط بر اینکه کارشان از نظر فیزیکی سخت نباشد.

چه زمانی بعد از لاپاراسکوپی باید به پزشک مراجعه کرد؟

پس از لاپاراسکوپی، بیشتر علائم طبیعی و موقتی هستند. اما اگر بیمار با برخی علائم خاص مواجه شد، لازم است فوراً به پزشک مراجعه کند. این علائم شامل موارد زیر است:

• درد شدید و مداوم
• خونریزی شدید یا طولانی‌ مدت در محل زخم
• تب و لرز
• حالت تهوع و استفراغ شدید و پایدار
• مشکل در دفع ادرار یا مدفوع
• تنگی نفس یا درد قفسه سینه