امروزه با پیشرفت فناوری و نیاز روزافزون به دقت بالا در تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها، سیستم‌‌های تصویربرداری نقش حیاتی‌ در بهبود عملکرد تیم‌ پزشکی ایفا می‌کنند. دستگاه سی آرم یکی از ابزارهای نوین تصویربرداری است که به طور گسترده در جراحی‌ها و پروسه‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه با بهره‌گیری از فناوری پرتو ایکس و ارائه تصاویر بلادرنگ به پزشکان کمک می‌کند تا در حین جراحی‌ها و سایر پروسه‌های درمانی، دقت بالایی داشته باشند. در این مقاله به بررسی کاربردها، مزایا و اهمیت استفاده از دستگاه سی آرم خواهیم پرداخت.

دستگاه سی آرم یا فلوروسکوپی چیست؟

دستگاه سی آرم (C-Arm) یک سیستم تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که در جراحی‌ها و روش‌های تشخیصی مختلف کاربرد دارد. این دستگاه از اشعه ایکس برای تولید تصاویر زنده و بلادرنگ از داخل بدن بیمار استفاده می‌کند. به عبارتی این دستگاه به پزشکان اجازه می‌دهد تا در لحظه، تصویر واضحی از ساختارهای داخلی بدن بیمار داشته باشند و بتوانند پروسه‌های جراحی را با دقت بالایی انجام دهند.

تاریخچه و توسعه دستگاه سی آرم

فلوروسکوپی که مبنای عملکرد دستگاه سی آرم است در اواخر قرن نوزدهم میلادی توسط ویلهلم رونتگن با کشف اشعه ایکس آغاز شد. این کشف انقلابی در پزشکی ایجاد کرد و امکان مشاهده ساختارهای داخلی بدن بدون نیاز به عمل جراحی را فراهم کرد.

در دهه ۱۹۵۰ اولین دستگاه‌های سی آرم طراحی شدند که به دلیل شکل ظاهری و امکان چرخش و تنظیم دقیق به سرعت در اتاق‌های عمل و مراکز پزشکی جایگاه ویژه‌ای پیدا کردند. در دهه‌های بعدی با پیشرفت‌های بیشتر در زمینه پردازش تصویر و دیجیتالی ‌سازی، دستگاه‌های سی آرم به ابزارهای پیشرفته‌تری تبدیل شدند که قادر به تولید تصاویر بی درنگ با وضوح بالا بودند.

امروزه دستگاه‌های سی آرم مدرن با ویژگی‌های پیشرفته‌ای مانند کاهش دوز پرتو ایکس، تصاویر سه ‌بعدی و قابلیت ادغام با سیستم‌های کامپیوتری به یکی از ابزارهای ضروری در بسیاری از شاخه‌های پزشکی تبدیل شده‌اند.

ویژگی‌های دستگاه سی آرم

• تصاویر زنده با وضوح بالا: دستگاه سی آرم قادر است تصاویری با وضوح بالا را در زمان واقعی ارائه دهد. این امکان به پزشکان اجازه می‌دهد تا پیشرفت عمل را به‌ طور مداوم زیر نظر داشته و به سرعت اصلاحات و اقدامات لازم را انجام دهند.
• افزایش دقت جراحی: با فراهم کردن دید دقیق از ساختارهای داخلی بدن، دستگاه سی آرم به جراحان کمک می‌کند تا جراحی‌های پیچیده را با دقت بالایی انجام دهند و نتایج بهتری کسب کنند.
• کاهش زمان عمل: تصاویر زنده و دقیق سی آرم به جراحان کمک می‌کند تا سریع‌تر و مؤثرتر عمل کنند که می‌تواند منجر به کاهش زمان جراحی و کاهش زمان بستری بیمار شود.
• صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان: بیمارستان‌ها از مزایای دستگاه سی آرم شامل صرفه‌جویی در هزینه‌ها از طریق افزایش موفقیت و دقت و سرعت عمل جراحی، کاهش نیاز به اقدامات اضافی پس از عمل و تلاش کمتر برای نصب بهره‌مند می‌شوند. این به معنای کاهش هزینه‌های اضافی و بهینه‌سازی منابع است.
• غیرتهاجمی بودن: دستگاه سی آرم به دلیل ماهیت غیرتهاجمی خود، هم در حین عمل و هم در غربالگری‌های پس از آن کاملاً ایمن است. این ویژگی به کاهش آسیب بیمار و افزایش ایمنی در پروسه‌های پزشکی کمک می‌کند.
• قابل جابجایی: این دستگاه‌ها به راحتی می‌توانند از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند. طراحی منحصر به فرد نیمه‌دایره‌ای یا “C” شکل آن به پزشک اجازه می‌دهد تا به طور آزادانه دستگاه را حرکت دهد و تمامی زوایای بدن بیمار را پوشش دهد.
• سیستم‌های دیجیتال پیشرفته: دستگاه‌های سی آرم معمولاً به سیستم‌های دیجیتال پیشرفته‌ای مجهز هستند که امکان ذخیره، بازیابی و اشتراک‌گذاری تصاویر را فراهم می‌کنند. این ویژگی به تیم‌های پزشکی اجازه می‌دهد تا در مواقع نیاز به بازبینی تصاویر یا مشاوره با دیگر متخصصان، به‌طور مؤثر از این تصاویر استفاده کنند.

دستگاه سی آرم در چه مواردی استفاده می‌شود؟

دستگاه سی آرم به دلیل مزایایی که دارد در انواع مختلفی از پروسه‌های پزشکی و جراحی کاربرد دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• جراحی‌های ارتوپدی: دستگاه سی آرم به طور گسترده‌ای در جراحی‌های ارتوپدی استفاده می‌شود. از قرار دادن دقیق ایمپلنت‌ها و درمان شکستگی‌ها گرفته تا جراحی‌های پیچیده ستون فقرات و تعویض مفاصل، این دستگاه به پزشکان کمک می‌کند تا دقت عمل را افزایش دهند و ایمنی بیمار را بهبود بخشند.
• جراحی قلب و آنژیوگرافی: سی آرم در آنژیوگرافی و جراحی‌های قلبی عروقی نیز کاربرد دارد. این دستگاه به ارائه تصاویر زنده و واضح از عروق و ساختارهای قلبی کمک می‌کند و به پزشکان این امکان را می‌دهد تا درمان‌های لازم را به دقت اجرا کنند.
• جراحی گوارش: از دستگاه سی آرم برای بررسی ساختارها و عملکرد دستگاه گوارش نیز استفاده می‌شود. این دستگاه به پزشکان اجازه می‌دهد تا حین انجام روش‌هایی مانند جراحی‌های معده یا روده، تصویری واضح از ساختارهای داخلی به دست آورند و تصمیمات بهتری بگیرند.
• تشخیص جسم خارجی: در مواردی که قسمتی از یک شیء یا تمام آن در بدن فرو رفته یا بلعیده باشد، این دستگاه در تشخیص محل جسم و کمک به بیرون آوردن آن نقش موثری ایفا می‌کند.
• نشانه گذاری‌: در برخی از جراحی‌ها (همچون کانسر سینه) محل دقیق جراحی توسط مارکرها مشخص می‌شوند. در این موارد نیز دستگاه سی آرم ممکن است استفاده شود.
• تشخیص محل به جا ماندن آبزار و وسایل جراحی: چنانچه در مواردی ابزار یا وسایل مصرفی همچون تامپون‌ها در موضع عمل باقی بمانند به کمک این دستگاه، محل دقیق ابزار و وسایل مشخص می‌گردد.
• مدیریت درد: این دستگاه با ارائه تصویری دقیق، تزریقات دارویی را به مکان‌های هدفمند هدایت می‌کند و به تسکین مؤثر درد مزمن یا حاد کمک می‌کند.
• دامپزشکی: دستگاه سی آرم در دامپزشکی نیز کاربرد دارد و به دامپزشکان در انجام روش‌های تشخیصی و جراحی برای حیوانات اعم از خانگی و وحشی کمک می‌کند. استفاده از این دستگاه سبب دستیابی به نتایج درمانی مطلوب برای حیوانات می‌شود.

دستگاه سی آرم چگونه کار می‌کند؟

دستگاه سی آرم شامل دو بخش اصلی است: ژنراتور اشعه ایکس و آشکارساز تصویر.

ژنراتور اشعه ایکس پرتوهایی را منتشر می‌کند که به داخل بدن بیمار نفوذ می‌کند. سپس آشکارساز این اشعه‌ها را به تصاویری قابل مشاهده تبدیل می‌کند که بر روی مانیتور دستگاه نمایش داده می‌شوند. پزشک می‌تواند این تصاویر را در همان زمان مشاهده کرده و جزئیات آناتومیکی مانند رگ‌های خونی، استخوان‌ها، سنگ‌های کلیه و موقعیت ایمپلنت‌ها و ابزارهای جراحی را شناسایی و بررسی کند.

علت نامگذاری دستگاه سی آرم چیست؟

نام “C-Arm” از طراحی خاص و منحصر به فرد دستگاه گرفته شده است که به شکل حرف “C” است. این طراحی C شکل، منبع اشعه ایکس و آشکارساز تصویر را به یکدیگر متصل می‌کند و امکان حرکت و جابجایی آسان دستگاه را فراهم می‌آورد.

به عبارتی این طراحی به دستگاه سی آرم انعطاف‌پذیری و دقت زیادی می‌دهد که در هدایت جراحی‌های پیچیده، قرار دادن دقیق ایمپلنت‌ها و تشخیص سریع بیماری‌ها بسیار مفید است.

آیا دستگاه C-Arm برای بیماران بی خطر است؟

بله، دستگاه‌های سی آرم به طور کلی برای بیماران کم خطر هستند. این دستگاه‌ها با استفاده از سطوح کم تشعشع عمل می‌کنند و نوردهی به دقت تنظیم و کنترل می‌شود تا بیمار در معرض کمترین میزان تشعشع قرار گیرد.

رعایت دقیق دستورالعمل‌های ایمنی برای به حداقل رساندن خطرات احتمالی برای بیماران و تیم پزشکی بسیار مهم است. استفاده صحیح از دستگاه و پیروی از پروتکل‌های ایمنی می‌تواند کمک زیادی به حفظ سلامت بیمار و کاهش خطرات کند.

چرا از کاور جراحی استفاده کنیم؟

با توجه به اینکه تمامی تجهیزاتی که در اتاق عمل به کار می‌روند و در تماس نزدیک یا مستقیم با بیمار هستند باید به‌ طور کامل استریل باشند، دستگاه سی آرم نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید به صورت استریل استفاده شود. اما چالشی که وجود دارد این است که استریلیزاسیون دستگاه سی آرم، فرآیندی تقریبا غیر ممکن  است یا حتی ممکن است نیازمند روش‌های استریلیزاسیون خاصی باشد که در همه مراکز درمانی در دسترس نیست.

بهترین راهکار برای حل این مشکل استفاده از کاورهای جراحی استریل است که توسط آن ها این دستگاه‌ها را می‌پوشانند و مانع از انتقال هرگونه آلودگی به ناحیه جراحی می‌شوند. در نتیجه، بیمار تحت شرایط کاملاً بهداشتی جراحی می‌شود.

کاور سی آرم چیست؟

کاور سی آرم یک پوشش استریل است که به منظور حفظ استریلیته و جلوگیری از آلودگی دستگاه سی آرم در اتاق عمل استفاده می‌شود. این کاور به‌ گونه‌ای طراحی شده که به راحتی روی دستگاه قرار می‌گیرد و تمامی قسمت‌های حساس آن را می‌پوشاند. این کاورها معمولاً از مواد پلاستیکی شفاف ساخته می‌شوند تا دید کافی برای کاربر فراهم شود و عملکرد دستگاه تحت تاثیر قرار نگیرد. استفاده از کاور سی آرم ضروری است تا از آلودگی محیط جراحی جلوگیری شود و همچنین دستگاه از هرگونه آسیب یا آلودگی محافظت گردد.

استفاده از این کاورها مشکل استریلیزاسیون دستگاه سی آرم را به ‌طور کامل رفع می‌کند و از نظر اقتصادی برای مراکز درمانی بسیار مقرون به صرفه است، زیرا دستگاه سی آرم بدون نیاز به استریل شدن می‌تواند چندین بار در طول روز مورد استفاده قرار گیرد.