دستگاه ساکشن چیست و در چه مواردی استفاده می‌شود؟

در مراکز درمانی، تجهیزات پزشکی نقش کلیدی در ارائه مراقبت‌های بهداشتی ایمن و مؤثر دارند و در میان آن‌ها، دستگاه ساکشن جایگاه ویژه‌ای دارد. این ابزار ضروری به متخصصان اجازه می‌دهد که مایعات و ترشحات را از محیط جراحی یا راه‌های تنفسی بیمار به طور ایمن حذف کنند. در این مقاله به بررسی عملکرد، انواع و کاربردهای دستگاه ساکشن پرداخته و اهمیت آن در ارتقای سلامت و راحتی بیمار مورد بررسی قرار می‌دهیم.

دستگاه ساکشن چیست؟

دستگاه ساکشن که با نام آسپیراتور (Aspirator) نیز شناخته می‌شود، نوعی دستگاه پزشکی است که با ایجاد فشار منفی سبب از بین بردن انسدادها و خارج کردن مخاط، بزاق، خون یا ترشحات از حفره‌های بدن بیمار (ریه، دهان، شکم و حتی جمجمه) می‌شود. این دستگاه‌ معمولاً در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و آمبولانس‌ها برای کمک به درمان و مدیریت شرایط تنفسی، روش‌های جراحی و مراقبت از زخم استفاده می‌شود.

عملکرد دستگاه ساکشن

دستگاه ساکشن علاوه بر رفع انسداد، چندین کاربرد مهم دیگر نیز دارد که عبارتند از:

• جلوگیری از آسپیراسیون ریوی
• جلوگیری از برگشت مایعات به بدن
• تسهیل تنفس
• توقف رشد میکروارگانیسم‌ها
• فراهم کردن دید کافی برای پزشک

دستگاه ساکشن در چه مواقعی کاربرد دارد؟

دستگاه ساکشن کاربردهای متنوعی در محیط‌های درمانی دارد و عمدتاً برای حذف مایعات و ترشحات استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین موارد کاربرد آن عبارتند از:

• از دستگاه ساکشن برای حذف خون، بزاق یا سایر ترشحات از راه‌های هوایی استفاده می‌شود تا بیمار بتواند نفس بکشد و عفونت باکتریایی نیز رخ ندهد.
• در طول عمل‌های جراحی می‌توان از دستگاه ساکشن برای تخلیه خون و مایعات از موضع عمل استفاده کرد تا دید واضح و بدون مانعی برای جراح فراهم شود.
• دستگاه ساکشن برای حذف بزاق اضافی، آب و مواد زائد از دهان طی اقدامات دندانپزشکی مانند جرم گیری یا پر کردن دندان استفاده می‌شود. این کار به شفاف و خشک نگه داشتن حفره دهان کمک می‌کند که باعث بهبود دید دندانپزشک و کاهش خطر عفونت می‌شود.
• از این دستگاه هنگامی که بیمار حین بیهوشی استفراغ یا تشنج می‌کند نیز استفاده می‌شود.
• دستگاه‌های ساکشن با حذف ترشحات اضافی از محل زخم‌ یا جراحی، نقش حیاتی در مراقبت از زخم دارند. این امر باعث بهبود سریعتر زخم، کاهش خطر عفونت و افزایش راحتی بیمار می‌شود.
• دستگاه‌های ساکشن ممکن است در روش‌هایی مانند لوله گذاری داخل نای و تراکئوستومی نیز استفاده شوند.

تاریخچه دستگاه ساکشن

اولین دستگاه ساکشن یا آسپیراتور معمولی توسط یک متخصص قلب به نام پیر کارل ادوارد پوتین در سال ۱۸۶۹ معرفی شد. آسپیراتور او یک دستگاه دستی بود که از پمپی برای تخلیه مایعات از قفسه سینه استفاده می‌کرد و هدف آن جلوگیری از نارسایی قلبی بود.

هنگامی که الکتریسیته رایج و قابل اعتماد شد، پزشکان از دستگاه‌های دستی به سمت دستگاه‌هایی که با انرژی الکتریکی مکش را انجام می‌دادند، متمایل شدند. با این حال تا اواخر دهه ۱۹۷۰، آسپیراتورها بسیار بزرگ بودند و اغلب به طور دائم به دیوار چسبانده می‌شدند.

انواع دستگاه ساکشن

با گذشت زمان، بسیاری از انواع دیگر آسپیراتورها اختراع شدند. امروزه انواع مختلفی از دستگاه‌های ساکشن برای استفاده در بیمارستان‌ها در دسترس است. در ادامه سه دسته کلی دستگاه‌های ساکشن را معرفی می‌کنیم:

• دستگاه‌ ساکشن دستی: همانطور که از نام آن پیداست، این دستگاه بدون استفاده از برق و باتری کار میکند و طراحی آن می‌تواند به سادگی وسیله‌ای باشد که برای بیرون راندن مخاط از حفره بینی کودک استفاده می‌شود. آن‌ها اغلب در شرایط اضطراری استفاده می‌شوند؛ زیرا برای عملکرد نیازی به برق ندارند و معمولاً کوچک و قابل حمل هستند. با این حال، استفاده از دستگاه ساکشن دستی به طور مداوم و برای مدت زمان طولانی دشوار است.
• دستگاه ساکشن ثابت یا دیواری: برای چندین دهه، دستگاه‌های ثابت رایج‌ترین دستگاه‌ها بودند؛ زیرا قابل اعتماد، مؤثر و سازگار هستند. این دستگاه‌ها اغلب در بیمارستان‌ها یا در آمبولانس‌ها نصب می‌شوند و برای کارکردن به منبع تغذیه ثابت نیاز دارند. دستگاه‌های دیواری توسط تیم‌های پزشکی به عنوان یک روش استاندارد در طول جراحی استفاده می‌شوند.
• دستگاه ساکشن قابل حمل: یک دستگاه ساکشن قابل حمل به گونه‌ای طراحی شده است که بتوان آن را به راحتی از یک مکان به مکان دیگر منتقل کرد. برخی از این دستگاه‌ها با باتری کار می‌کنند، سبک وزن هستند و کار با آن‌ها آسان است. با توجه به ماهیت قابل حمل آن‌ها، این دستگاه‌ها نجات دهنده‌های بالقوه‌ای در مواقع اضطراری، در اتاق عمل و بخش‌های ویژه هستند و به همین دلیل محبوبیت زیادی دارند.

نکته مهمی که می‌بایست به آن توجه داشت آن است که دستگاه‌های ساکشن دستی، دیواری و قابل حمل همگی جایگاه خود را در یک مرکز درمانی مدرن دارند. هر یک نقاط قوت خاص خود را دارد و متخصصان ممکن است از انواع دستگاه‌های ساکشن در طول مراحل مختلف درمان استفاده کنند.

اجزای اصلی دستگاه ساکشن

به منظور ایجاد فشار منفی و حذف ترشحات، دستگاه‌های ساکشن به چند فناوری کلیدی متکی هستند. در اینجا لیستی از کلیدی‌ترین اجزای یک دستگاه ساکشن را داریم:

۱-منبع تغذیه: منبع تغدیه شامل باتری و سیم برق می‌باشد. دستگاه‌های ساکشن قابل حمل با باتری‌های قدرتمند مجهز شده‌اند تا اطمینان حاصل شود که می‌توانند عملیات مکش را در زمانی که منبع تغذیه قابل اعتمادی در دسترس نیست، ارائه دهند.

۲-پمپ خلاء: پمپ خلاء اغلب در داخل آسپیراتور قرار دارد. این پمپ همان چیزی است که باعث ایجاد فشار منفی می‌شود و برای عملکرد دستگاه ضروری است.

۳-مخزن یا محفظه یکبار مصرف (باتل یا جار): این مخزن یکبار مصرف، محل جمع آوری ترشحات بیمار است و با توجه به نوع دستگاه ممکن است یک یا چند محفظه در دستگاه قرار داده شود.

۴-لوله ساکشن: این لوله ترشحات بیمار را به داخل محفظه جمع آوری هدایت می‌کند. لوله‌های استریل پس از هر بار ساکشن باید دور ریخته شوند و یکبار مصرف هستند.

۵-فیلترها: برای جلوگیری از انتشار آلودگی در اجزای داخلی آسپیراتور، دستگاه باید دارای فیلترهای باکتریایی/ویروسی باشد. همچنین ممکن است از فیلترهای خاصی برای محافظت در برابر گرد و غبار و گازهای خطرناکی که می‌توانند به دستگاه آسیب برسانند، استفاده شود.

۶-مانومتر و نمایشگر فشار: این اجزا امکان تنظیم، اندازه‌گیری و نمایش فشار دستگاه را فراهم می‌کنند تا عملکرد آن ایمن و دقیق باشد.

۷-سر ساکشن: سر ساکشن ابزاری است که برای ارتباط با موضع جراحی به لوله ساکشن متصل می‌شود. شرکت آسیا جراح پیشرو از تولیدکنندگان سر ساکشن‌ فریزر و یانکوئر می‌باشد. برای آشنایی بیشتر با این ابزار، توضیحات محصول را مطالعه کنید.

هنگام خرید دستگاه ساکشن به چه نکاتی توجه کنیم؟

• میزان فشار و مکش: حداکثر فشاری که یک دستگاه ساکشن برای ایجاد مکش اعمال می‌کند، توانایی آن را در حذف مؤثر مایعات و ترشحات تعیین می‌کند. حداکثر فشار بسته به مدل دستگاه و کاربرد موردنظر می‌تواند متفاوت باشد.
• ظرفیت محفظه جمع‌آوری: ظرفیت محفظه جمع‌آوری تعیین می‌کند که دستگاه چه میزان از مایعات و ترشحات را می‌تواند جمع کند. ظرفیت مخزن نیز بسته به مدل دستگاه و کاربرد موردنظر می‌تواند متفاوت باشد.
• منبع تغذیه: دستگاه‌های ساکشن می‌توانند با برق، باتری یا پمپ‌های دستی تغذیه شوند و منبع تغذیه می‌تواند بر قابلیت حمل و سهولت استفاده از دستگاه تأثیر بگذارد.
• میزان صدا و نویز: میزان نویز دستگاه بسته به مدل آن می‌تواند متفاوت باشد. ممکن است دستگاه‌های کم صداتر برای استفاده در محیط‌های مراقبت خانگی ترجیح داده شوند.
• اندازه و وزن: اندازه و وزن دستگاه می‌تواند بر قابلیت حمل و سهولت استفاده از آن تأثیر بگذارد.
• لوازم جانبی: دستگاه ساکشن ممکن است دارای لوازم جانبی مختلفی مانند کاتترهای ساکشن با اندازه‌های مختلف باشد که می‌توانند برای اهداف مختلف استفاده شوند.
• سیستم ایریگیشن: در بسیاری از جراحی‌ها، امکان شستشو (ایریگیشن) و مکش (ساکشن) همزمان مایعات به جراح کمک می‌کند تا موضع عمل را همواره تمیز نگه دارد و دید را به طور مستمر حفظ کند. شرکت آسیا جراح پیشرو از تولیدکنندگان پیشرو ست‌های ساکشن ایریگیشن برای جراحی‌های لاپاراسکوپی در ایران می‌باشد. این ست‌ها این امکان را برای جراحان فراهم می‌کنند که عمل شستشو موضع و ساکشن کردن ترشحات را به صورت همزمان انجام دهند.
• از دیگر نکاتی که باید به آن توجه کرد می‌توان به ظرفیت و توان خروجی، سهولت تعمیر و نگهداری، قابل استریل بودن بدنه و خدمات پس از فروش محصول اشاره کرد.

نحوه استفاده از دستگاه

اصلی‌ترین نکاتی که قبل از کار کردن با دستگاه ساکشن باید بدانید عبارتند از:

• قبل از استفاده از دستگاه ساکشن، مطمئن شوید که آموزش‌های لازم را دیده‌اید و دفترچه راهنمای محصول را مطالعه کرده‌اید.
• ابتدا دست‌های خود را بشویید و ضدعفونی کنید.
• فرآیند کلی استفاده از دستگاه ساکشن با بازرسی اجزای بیرونی برای بررسی هر گونه نقص و آسیب آغاز می‌شود. اگر همه قطعات در وضعیت مناسب بودند، آسپیراتور را به منبع برق وصل کنید.
• دستگاه را روشن کنید و لوله ساکشن خارج شده از موضع جراحی  را به دستگاه وصل کنید.
• سپس سر ساکشن استریل را به لوله ساکشن در موضع عمل وصل کنید.
• مطمئن شوید که دستگاه به درستی کار می‌کند. برای این کار از آب مقطر یا سرم شستشو استفاده کنید.
• سطح فشار مکش را با توجه به شرایط بیمار تنظیم کنید.
• در این مرحله، سر ساکشن جهت انجام مکش با ملایمت وارد حفره موردنظر شده و ترشحات جمع آوری می‌گردد.
• جهت تنظیم فشار مکش در حین عمل می‌توان انگشت شست را روی سوراخ موجود روی بدنه قرار داده و با جابجایی آن میزان فشار را تنظیم نمود. بسته به میزان ترشحات بیمار این عمل را چندین بار تکرار کنید.
• در آخر سر ساکشن را خارج کنید.
• پس از پایان عمل، دستگاه را خاموش کرده و سر ساکشن یکبار مصرف را دور بیندازید.

نحوه تمیز کردن دستگاه ساکشن

یکی از مهم‌ترین نکات هنگام استفاده از این دستگاه، تمیز و ضدعفونی کردن آن پس از هربار استفاده است. برخی قطعات دستگاه یکبار مصرف بوده و پس از استفاده باید دور انداخته شوند، در حالی که قطعات غیر یکبار مصرف نیاز به تمیزکاری و ضدعفونی منظم دارند تا هرگونه آلودگی از بین برود. ضمناً، زباله‌ها و قطعات یکبار مصرف باید مطابق با پروتکل‌های دفع زباله‌های پزشکی مدیریت و دور ریخته شوند.

ملاحظات ایمنی برای استفاده درست از دستگاه

برخی از ملاحظات ایمنی هنگام استفاده از دستگاه ساکشن عبارتند از:

• رعایت دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های ایمنی هنگام کار با دستگاه ساکشن برای جلوگیری از آلودگی و حفظ ایمنی بیمار بسیار اهمیت دارد.
• نگهداری و تمیزکاری منظم تجهیزات نیز از نکات ضروری است تا عملکرد دستگاه حفظ شده و خطر آلودگی یا اختلال در عملکرد کاهش پیدا کند.
• متخصصان باید آموزش کافی در زمینه عملکرد، نگهداری و عیب‌یابی دستگاه ساکشن ببینند تا بتوانند استفاده‌ای ایمن و مؤثر از آن داشته باشند.
• عمل ساکشن ممکن است برای بیمارانی که هوشیار هستند ناراحت‌کننده باشد؛ بنابراین پزشک یا دستیاران باید به طور مؤثر با بیمار ارتباط برقرار کرده، فرایند ساکشن را توضیح دهند و از تکنیک‌ها و ابزارهای مناسب برای کاهش ناراحتی بیمار استفاده کنند.

جمع‌بندی

دستگاه ساکشن به عنوان یک عضو حیاتی در عرصه پزشکی از اتاق عمل تا اورژانس و بخش‌های مراقبت‌های ویژه، نقش تعیین‌کننده‌ای در نجات جان بیماران و تضمین موفقیت پروسه‌های درمانی ایفا می‌کند. این دستگاه نه تنها با حذف مایعات اضافی، دیدی واضح برای جراح فراهم می‌‌کند، بلکه با پاکسازی مجاری تنفسی، ضربان قلب را پایدار نگه داشته و از بروز عوارض جدی مانند آسپیراسیون جلوگیری می‌کند. استفاده صحیح از این دستگاه مستلزم آشنایی با نحوه عملکرد آن و رعایت پروتکل‌های ایمنی است.