چه داروهایی برای کنترل درد بعد از عمل جراحی تجویز می‌شود؟

در گذشته، بسیاری از افراد بر این باور بودند که باید درد بعد از جراحی را تحمل کنند. اما امروزه مشخص شده است که کنترل درد، بخشی طبیعی و ضروری از روند بهبودی بعد از عمل جراحی است. داروهای مختلفی برای کنترل درد بعد از عمل جراحی وجود دارند که پزشک با توجه به شرایط جسمی بیمار و نوع جراحی، مناسب‌ترین گزینه را تجویز می‌کند. برخی داروها نیز قبل از جراحی برای پیشگیری از درد تجویز می‌شوند. در این مقاله به بررسی انواع داروهای مورد استفاده برای کنترل درد قبل و بعد از جراحی می‌پردازیم.

چرا مصرف داروهای کنترل درد بعد از عمل اهمیت دارد؟

کنترل درد بعد از عمل جراحی فواید زیادی دارد که مستقیماً بر روند بهبودی و کیفیت زندگی بیمار تأثیر می‌گذارد. این فواید عبارتند از:

• افزایش احساس راحتی بیمار و کاهش تنش‌های جسمی و روانی: زمانی که بیمار درد کمتری را تجربه می‌کند، بدن در وضعیت پایدارتری قرار می‌گیرد و فرآیندهای طبیعی ترمیم با سرعت و کارایی بیشتری انجام می‌شوند. کاهش درد همچنین استرس و اضطراب بیمار را کاهش می‌دهد که خود عاملی مؤثر در تقویت سیستم ایمنی و تسریع روند ترمیم بافت‌هاست.
• امکان تحرک زودهنگام پس از عمل: یکی از مشکلات شایع بعد از جراحی، کم‌تحرکی و بی‌حرکتی است. با کنترل مناسب درد، بیمار می‌تواند سریع‌تر شروع به حرکت کند، راه برود یا حتی بنشیند که این موضوع نقش مهمی در پیشگیری از عوارضی مانند زخم بستر، لخته شدن خون در پاها (ترومبوز وریدی عمقی) و عفونت‌های دستگاه ادراری دارد.
• کاهش احتمال بروز عوارض پس از جراحی: بیمارانی که دردشان به خوبی کنترل می‌شود، قادرند تنفس عمیق‌تری داشته باشند و سرفه‌های مؤثرتری انجام دهند که این موضوع خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه (پنومونی) بعد از عمل جراحی را کاهش می‌دهد.

داروهای کنترل درد قبل از عمل جراحی

داروهای کنترل درد که قبل از عمل جراحی استفاده می‌شوند، با هدف پیشگیری از احساس درد پس از جراحی تجویز می‌گردند و نقش مهمی در کاهش نیاز به داروهای مسکن قوی‌تر بعد از عمل دارند. در ادامه مهم‌ترین داروهای مورد استفاده قبل از عمل را بررسی می‌کنیم:

۱-داروهای بی‌حسی موضعی

بی‌حسی‌های موضعی داروهایی هستند که با مسدود کردن سیگنال‌های درد از اعصاب به مغز از بروز درد جلوگیری می‌کنند. این داروها ممکن است به صورت تزریق در محل برش جراحی، از طریق لوله‌های نازک یا به شکل کرم‌های موضعی استفاده شوند.

مزایای استفاده از بی‌حسی موضعی قبل از عمل جراحی برای کنترل درد عبارتند از:

• فقط ناحیه خاصی از بدن را بی‌حس می‌کند و در نتیجه عوارض جانبی کمتری دارد.
• بیمار می‌تواند در طول عمل بیدار بماند.
• امکان ترخیص زودتر از بیمارستان و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره فراهم می‌شود.
• نیاز به مصرف داروهای قوی‌تر مانند اپیوئیدها بعد از عمل کاهش می‌یابد.

با وجود این مزایا، استفاده از داروهای بی‌حسی موضعی با عوارض و ملاحظات خاصی نیز همراه است. برخی از عوارض احتمالی مصرف بی‌حسی موضعی عبارتند از:

• ممکن است پس از جراحی احساس سرگیجه، ضعف یا گیجی ایجاد شود.
• برای ماندگاری تأثیر آن، معمولاً نیاز به چند تزریق پیاپی است.
• مصرف بیش از حد این دارو می‌تواند خطرناک باشد.

۲-داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSIADs)

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، دسته‌ای از داروها هستند که عملکرد آن‌ها کاهش التهاب و درد می‌باشد. این داروها معمولاً قبل از عمل جراحی برای کاهش التهاب بافتی و پیشگیری از درد بعد از عمل تجویز می‌شوند.

 برخی از رایج‌ترین انواع این داروها عبارتند از ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک. پزشک با در نظر گرفتن شرایط بیمار، نوع جراحی و سابقه دارویی تصمیم می‌گیرد که آیا استفاده از NSAIDs پیش از جراحی مناسب است یا خیر.

مزایای استفاده از این داروها قبل از جراحی عبارتند از:

• کاهش درد خفیف تا متوسط بدون نیاز به داروهای قوی‌تر
• نداشتن خاصیت اعتیادآور، برخلاف داروهای مخدر
• کمک به کاهش التهاب و تورم بعد از جراحی
• کاهش وابستگی به داروهای اپیوئیدی در دوره نقاهت

با وجود فواید متعدد، مصرف NSAIDs قبل از جراحی ممکن است با برخی عوارض احتمالی همراه باشد. این عوارض شامل موارد زیر است:

• افزایش خطر خونریزی به دلیل خاصیت رقیق کنندگی خون
• تحریک معده و احتمال بروز زخم‌های گوارشی
• تأثیر منفی بر عملکرد کلیه‌ها به ویژه در افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای
• تداخل با برخی داروهای قلبی یا فشار خون

نکته مهم: مصرف مسکن قبل از عمل جراحی ممکن است تأثیرات مختلفی بر بدن شما بگذارد. برخی از مسکن‌ها، نظیر آسپرین و ایبوپروفن ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند و معمولاً توسط پزشکان توصیه نمی‌شوند. بنابراین، قبل از مصرف هر نوع مسکن باید با جراح خود مشورت کنید تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کنید.

۳-داروهای آرامبخش و ضداضطراب

بسیاری از بیماران قبل از جراحی دچار استرس و اضطراب می‌شوند که می‌تواند بر روند بیهوشی، ضربان قلب، فشار خون و حتی آستانه درد تأثیر منفی بگذارد. داروهای آرامبخش و ضداضطراب مانند دیازپام، لورازپام و میدازولام به کاهش اضطراب پیش از جراحی کمک می‌کنند و در بهبود تجربه کلی بیمار از جراحی مؤثر هستند.

این داروها معمولاً توسط متخصص بیهوشی یا پرستار بیهوشی تجویز می‌شوند و اندکی پیش از ورود به اتاق عمل مصرف می‌گردند.

فواید استفاده از داروهای آرامبخش قبل از عمل عبارتند از:

• کاهش تنش و اضطراب بیمار و ایجاد آرامش ذهنی
• کاهش پاسخ‌های استرسی بدن به جراحی از جمله ضربان قلب بالا یا فشار خون شدید
• آسانتر شدن فرآیند بیهوشی یا بی‌حسی
• بهبود همکاری بیمار با تیم درمانی پیش از عمل

با این حال، مصرف داروهای آرامبخش نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:

• ایجاد حالت خواب آلودگی یا گیجی تا چند ساعت بعد از جراحی
• تأثیر بر حافظه کوتاه مدت در برخی موارد
• کاهش تنفس یا افت فشار خون در صورت مصرف بیش از حد
• ممنوعیت مصرف همزمان با برخی داروها

داروهای کنترل درد بعد از عمل جراحی

بعد از عمل جراحی، بسته به نوع عمل و شرایط بیمار، داروهای مختلفی برای کنترل درد تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند به شکل خوراکی (قرص یا شربت)، شیاف مقعدی یا تزریقی (زیرجلدی، عضلانی یا وریدی) مصرف شوند.

داروهای خوراکی معمولاً به دلیل راحتی مصرف، ارزان بودن و اثربخشی قابل قبول کاربرد فراوانی دارند. البته شروع اثر آن‌ها کمی کندتر است، زیرا باید ابتدا در دستگاه گوارش جذب شوند. همچنین در صورت بروز تهوع یا استفراغ، مصرف این داروها دشوار می‌شود که در چنین شرایطی می‌توان از شیاف استفاده کرد.

از سوی دیگر، داروهای تزریقی معمولاً سریعتر اثر می‌گذارند، زیرا مستقیماً وارد جریان خون می‌شوند. این ویژگی آن‌ها را به گزینه‌ای مناسب در مواقعی که بیمار تهوع دارد یا نیاز به تسکین فوری دارد، تبدیل می‌کند.

با این حال، تزریق ممکن است با درد موضعی موقت همراه باشد و در برخی موارد عوارضی مانند سرگیجه، سردرد، اختلالات تنفسی یا به ندرت تشنج ایجاد کند. یکی از رایج‌ترین روش‌های تزریق، تزریق وریدی (IV) است که در آن دارو از طریق لوله‌ای نازک مستقیماً وارد سیاهرگ می‌شود و برای کنترل درد کوتاه مدت بسیار مؤثر است.

به طور کلی، داروهایی که بعد از عمل جراحی برای تسکین درد تجویز می‌شوند را می‌توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد که عبارتند از:

۱-آمپول‌های مسکن

برای تسکین درد بعد از عمل جراحی، استفاده از آمپول‌های مسکن یکی از مؤثرترین روش‌ها است که معمولاً برای کاهش دردهای شدید و فوری تجویز می‌شوند. این آمپول‌ها معمولاً حاوی داروهای قوی مانند مورفین، فنتانیل یا داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) هستند.

این داروها بلافاصله پس از تزریق وارد خون شده و اثر تسکین دهنده خود را آغاز می‌کنند. به ویژه در جراحی‌های سنگین مانند جراحی‌های ارتوپدی یا شکمی، این آمپول‌ها می‌توانند درد را به سرعت کاهش دهند و التهاب ناحیه جراحی را کنترل کنند.

همچنین، در جراحی‌های زیبایی مانند جراحی بینی یا لیفت صورت، آمپول‌های مسکن مانند فنتانیل و مورفین به عنوان گزینه‌های رایج برای تسکین درد به کار می‌روند.

۲-آمپول‌های ضددرد

آمپول‌های ضددرد به طور خاص برای کنترل دردهای بعد از جراحی و کاهش التهاب ناحیه آسیب دیده تجویز می‌شوند. این آمپول‌ها معمولاً شامل ترکیبی از داروهای ضد التهاب و مسکن‌های قوی هستند که به طور همزمان هم درد را تسکین می‌دهند و هم از بروز التهاب در ناحیه جراحی جلوگیری می‌کنند.

این آمپول‌ها معمولاً زمانی تجویز می‌شوند که درد بیمار از کنترل خارج شود و داروهای خوراکی قادر به کاهش آن نباشند. داروهای معمولی که در این دسته قرار می‌گیرند شامل دیکلوفناک، کتورولاک و داروهای کورتیکواستروئیدی هستند که اثرات ماندگاری دارند و برای کاهش التهاب و تسکین درد به کار می‌روند.

۳-قرص‌های مسکن

مصرف قرص‌های مسکن نیز برای تسکین دردهای بعد از جراحی بسیار رایج است. این قرص‌ها معمولاً شامل مسکن‌هایی مانند پاراستامول، ایبوپروفن یا دیکلوفناک می‌باشند.

ایبوپروفن علاوه بر کاهش درد به دلیل خواص ضدالتهابی به بهبود سریع‌تر ناحیه جراحی نیز کمک می‌کند. دیکلوفناک نیز از جمله داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی است که هم درد را کاهش می‌دهد و هم التهاب را درمان می‌کند.

این داروها به راحتی در دسترس هستند و می‌توانند در منزل برای کاهش درد مورد استفاده قرار بگیرند. البته باید به میزان مصرف این داروها دقت شود و برای جلوگیری از عوارض جانبی، مشاوره با پزشک الزامی است.

برای دردهای خفیف‌تر معمولاً از پاراستامول که یک مسکن ملایم است استفاده می‌شود، به خصوص در افرادی که قادر به مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی نیستند.

۴- مسکن‌های قوی‌تر

در مواردی که جراحی پیچیده یا تهاجمی باشد، نیاز به مسکن‌های قوی‌تری مانند داروهای اپیوئیدی وجود دارد. داروهایی مانند مورفین، هیدروکدون یا فنتانیل که در این گروه قرار دارند، به طور مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند و درد را به شکل مؤثری کاهش می‌دهند.

این مسکن‌ها معمولاً برای دردهای شدید و حاد که با داروهای معمولی تسکین نمی‌یابند، تجویز می‌شوند. مورفین و فنتانیل به ویژه در جراحی‌های سنگین مانند جراحی‌های ارتوپدی یا شکمی بسیار مؤثر هستند.

توجه داشته باشید که استفاده از این داروها نیاز به نظارت دقیق پزشک دارد، زیرا ممکن است منجر به ایجاد وابستگی یا عوارض جانبی مانند تهوع و خواب آلودگی شوند. به همین دلیل پزشکان معمولاً این داروها را به طور موقت تجویز کرده و پس از کاهش درد از داروهای ملایم‌تر مانند پاراستامول یا ایبوپروفن برای تسکین باقیمانده درد استفاده می‌کنند.

پمپ درد چیست؟

یکی دیگر از روش‌های کنترل درد بعد از عمل جراحی استفاده از پمپ درد است. پمپ درد دستگاه کوچکی است که داروی مسکن را به صورت تدریجی و کنترل شده وارد بدن می‌کند. این دارو معمولاً از طریق لوله‌ای نازک وارد سیاهرگ یا فضای اطراف نخاع می‌شود.

پمپ درد به کاهش نوسانات شدت درد کمک می‌کند و امکان کنترل مؤثرتر دارو را برای بیمار فراهم می‌سازد. در برخی موارد، بیمار می‌تواند با فشار یک دکمه دوز مشخصی از دارو را دریافت کند، بدون اینکه خطر مصرف بیش از حد وجود داشته باشد. استفاده از این روش معمولاً برای جراحی‌های بزرگ یا دردهای شدید بعد از عمل در نظر گرفته می‌شود.

نکته مهم: پزشک با در نظر گرفتن نوع جراحی، وضعیت سلامت عمومی شما و داروهایی که پیش از عمل مصرف می‌کردید، بهترین روش کنترل درد را پیشنهاد می‌دهد. برخی داروها ممکن است با داروهای قبلی شما تداخل داشته باشند. بنابراین پیش از شروع مصرف هر داروی جدید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. اگر درد مزمن دارید، می‌توانید با پزشک درباره روش‌های غیر دارویی کنترل درد نیز مشورت کنید.

مقاله مرتبط: بهترین روش‌های کنترل درد بعد از عمل جراحی (مزایا+عوارض جانبی)