اتاق تمیز یا کلین روم چیست؟ (انواع و ویژگی‌ها)
در فرآیند تولیدات صنعتی، حفظ کیفیت و ایمنی محصولات یکی از اولویت‌های اصلی است که به شدت تحت تأثیر محیط کار قرار می‌گیرد. اتاق تمیز و اتاق کثیف، دو مفهوم کلیدی در این زمینه هستند که نقش مهمی در کنترل آلودگی و بهبود کارایی تولید دارند. اتاق تمیز یا کلین روم فضایی است که به منظور کاهش ذرات معلق و آلودگی در صنایع حساس طراحی شده است. در مقابل، اتاق‌های کثیف که معمولاً در مراحل اولیه تولید یا کارگاه‌های عمومی قرار دارند با سطوح بالاتری از آلودگی و ذرات در هوا مشخص می‌شوند. در این مقاله به بررسی اینکه اتاق تمیز چیست و باید چه شرایط و ویژگی‌هایی داشته باشد، خواهیم پرداخت.
اتاق تمیز یا کلین روم چیست؟
اتاق تمیز که به انگلیسی به آن “Clean Room” گفته می‌شود، محیطی کاملاً کنترل شده است که در آن میزان ذرات معلق در هوا، آلودگی‌های میکروبی، رطوبت، دما، فشار و سایر شرایط محیطی تحت نظارت دقیق قرار دارند. این فضاها برای انجام فعالیت‌هایی طراحی شده‌اند که حتی کوچک‌ترین آلودگی می‌تواند روند کار را مختل کند یا کیفیت محصول نهایی را تحت تأثیر قرار دهد.
در واقع اتاق تمیز محیطی است که در آن میزان آلاینده‌های محیطی مانند گرد و غبار، ذرات میکروسکوپی، میکروارگانیسم‌ها و بخارات شیمیایی باید در پایین‌ترین سطح ممکن نگه داشته شوند. به همین دلیل، طراحی اتاق تمیز شامل سیستم‌های تهویه و فیلترهای خاصی است که هوا را به دقت تصفیه می‌کند و از ورود آلودگی‌های خارجی جلوگیری می‌کند. این محیط‌ها به طور مداوم تحت نظارت هستند تا شرایط بهینه برای فرایند تولید حفظ شود.
اتاق تمیز یا کلین روم معمولاً در صنایع حساس مانند داروسازی، تجهیزات پزشکی، الکترونیک و هوافضا که وجود حتی یک ذره آلوده می‌تواند باعث اختلال در فرآیند تولید شود، کاربرد دارد.
جالب است بدانید که هر انسان با هر بار بازدم بین ۴۰٬۰۰۰ تا ۴۴٬۰۰۰ ذره ریز را وارد هوا می‌کند. به همین دلیل در اتاق‌های تمیز نحوه نفس کشیدن، صحبت کردن و حتی راه رفتن افراد اهمیت دارد تا هیچگونه آلودگی وارد محیط نشود.
کلین روم در چه صنایعی کاربرد دارد؟
اتاق تمیز یا کلین روم در صنایع مختلفی که کنترل دقیق آلودگی در آن‌ها بسیار مهم است، کاربرد دارند. از جمله این صنایع می‌توان به داروسازی، تجهیزات پزشکی، نیمه‌رساناها، هوافضا، بیوتکنولوژی، الکترونیک و تولید غذا و نوشیدنی اشاره کرد.
در هر یک از این صنایع، وجود اتاق‌های تمیز به تأمین شرایط استریل و عاری از آلودگی کمک می‌کند. همچنین در مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها برای ایجاد شرایط کنترل شده به منظور انجام آزمایشات و تحقیقات علمی از اتاق تمیز استفاده می‌شود.
طبقه بندی اتاق تمیز
اتاق‌های تمیز بر اساس سطح آلودگی مجاز به چندین کلاس مختلف تقسیم می‌شوند:
- اتاق تمیز کلاس ۱: این اتاق‌ها دارای کمترین سطح آلودگی هستند و مجاز به وجود حداکثر یک ذره بزرگتر از ۰.۵ میکرون در هر متر مکعب هوا هستند. این اتاق‌ها معمولاً در صنایع بسیار حساس مانند نیمه‌رساناها و نانوتکنولوژی استفاده می‌شوند.
- اتاق تمیز کلاس ۱۰: این اتاق‌ها مجاز به داشتن حداکثر ۱۰ ذره بزرگتر از ۰.۵ میکرون در هر متر مکعب هستند و معمولاً در صنایع تجهیزات پزشکی و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- اتاق تمیز کلاس ۱۰۰: در این اتاق‌ها حداکثر ۱۰۰ ذره بزرگتر از ۰.۵ میکرون در هر متر مکعب وجود دارد و بیشتر در صنایع الکترونیک و داروسازی استفاده می‌شوند.
- اتاق تمیز کلاس ۱۰۰۰: این اتاق‌ها با حداکثر ۱۰۰۰ ذره بزرگتر از ۰.۵ میکرون در هر متر مکعب معمولاً برای کاربردهای عمومی‌تر و کارگاه‌های تولیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اتاق کثیف چیست؟
اتاق کثیف به محیط‌هایی اطلاق می‌شود که دارای سطوح بالاتری از آلودگی هستند و معمولاً نیاز به کنترل دقیق آلودگی ندارند. این اتاق‌ها معمولاً در مراحل اولیه تولید یا کارگاه‌های عمومی قرار دارند و بیشتر در صنایع غیرحساس مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هدف از ایجاد اتاق‌های کثیف، فراهم کردن فضایی برای انجام فعالیت‌هایی است که نیاز به محیط کاملاً تمیز ندارند، مانند انبار کردن مواد اولیه، مونتاژ تجهیزات یا فعالیت‌های عمومی‌تر. این اتاق‌ها ممکن است در مقایسه با اتاق‌های تمیز، هزینه کمتری داشته باشند و نیاز به تجهیزات خاصی نداشته باشند. تجهیزات معمولی مانند میز کار، قفسه‌ها و ابزارآلات می‌توانند در این اتاق‌ها استفاده شوند.
در حالی که کنترل آلودگی در اتاق‌های کثیف به اندازه اتاق‌های تمیز ضروری نیست، اما هنوز هم باید اقداماتی برای کاهش آلودگی‌ها انجام شود. این اقدامات می‌تواند شامل نظافت منظم و مدیریت مواد اولیه باشد.
با این حال، در صنایع حساس وجود اتاق کثیف می‌تواند خطراتی برای کیفیت و ایمنی محصولات ایجاد کند، به همین دلیل در این صنایع بیشتر بر روی کلین روم تمرکز می‌شود.
ویژگی‌های تهویه و فضای اتاق تمیز چیست؟
اتاق‌های تمیز دارای ویژگی‌های خاصی هستند که آن‌ها را از سایر محیط‌ها متمایز می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:
- سطوح داخلی اتاق‌های تمیز باید صاف و نفوذناپذیر باشند تا آلودگی تولید نکنند و به راحتی تمیز شوند.
- هوای اتاق تمیز باید تحت فشار مثبت نگه داشته شود تا از ورود آلودگی‌های خارجی جلوگیری شود.
- سیستم‌های تهویه و فیلترهای HEPA برای تصفیه هوا و کنترل آلودگی‌های موجود در آن حیاتی هستند.
- دما و رطوبت باید در محدوده‌های مشخص و کنترل شده نگه داشته شوند.
- در اتاق‌های تمیز، نظارت مداوم بر کیفیت هوا و کنترل تعداد کارکنان حاضر در اتاق نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
- کارکنان می‌توانند منبع اصلی آلودگی‌های هوایی و میکروبی باشند، بنابراین رعایت پروتکل‌های گوناگون از جمله پوشیدن لباس مناسب و کنترل ورود و خروج افراد الزامی است.
- آزمایشات دوره‌ای برای سنجش کیفیت هوا و کنترل آلودگی‌های موجود باید حتما انجام شود.
این عوامل همگی به حفظ استانداردهای کیفی در اتاق‌های تمیز کمک می‌کنند و نقش مهمی در تضمین کیفیت محصولات دارند.
منبع آلودگی در فضای کلین روم
اتاق‌های تمیز به طور کامل عاری از آلودگی نیستند، بلکه سطح قابل قبولی از آلودگی در آن‌ها وجود دارد. منبع آلودگی در اتاق تمیز شامل ذرات معلق در هوا، میکروارگانیسم‌ها و مواد خارجی هستند. کارکنان، تجهیزات و مواد اولیه نیز می‌توانند منبع آلودگی باشند. بنابراین، برای حفظ کیفیت هوای اتاق تمیز لازم است که این منابع به طور دقیق مدیریت و کنترل شوند.
متراژ اتاق تمیز باید چقدر باشد؟
متراژ اتاق تمیز بستگی به نوع صنعت و کاربرد خاص آن دارد. به طور کلی، برای صنایع داروسازی و تجهیزات پزشکی اتاق‌های تمیز ممکن است از چند ده متر مربع تا چند صد متر مربع متغیر باشند. برای تولیدات بزرگتر یا فرآیندهای پیچیده‌تر، متراژ اتاق تمیز می‌تواند حتی بیشتر شود. به علاوه، فضای لازم برای تجهیزات، دسترسی کارکنان و جریان هوای مطلوب نیز باید در نظر گرفته شود. به طور کلی، هر چه نیاز به کنترل آلودگی بیشتر باشد، فضای بیشتری برای اتاق تمیز موردنیاز است.
مقاله مرتبط: الزامات محیطی کارخانه‌های تجهیزات پزشکی
اشتراک گذاری
