استفاده از گاز اتیلن اکساید (EO) یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای استریل کردن تجهیزات پزشکی حساس به حرارت و رطوبت است. این روش به دلیل قدرت نفوذ بالا و توانایی از بین بردن طیف وسیعی از میکروارگانیسم‌ها در صنایع پزشکی و دارویی کاربرد فراوانی دارد. اما برخلاف تصور عموم، استریلیزاسیون با اتیلن اکساید یک فرایند سریع نیست؛ بلکه شامل مراحل پیچیده‌ای است که مجموعاً می‌تواند چندین ساعت تا چند روز زمان ببرد. در این مقاله به بررسی مدت زمان موردنیاز برای این فرایند و عوامل مؤثر بر زمان موردنیاز برای کامل شدن آن می‌پردازیم.

استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید چیست؟

گاز اتیلن اکساید (EtO) یک گاز بی‌رنگ و قابل اشتعال است که در فرآیندهای استریلیزاسیون به کار می‌رود. فرایند استریل کردن با گاز اتیلن اکساید در دمای پایین انجام می‌شود و به طور گسترده برای استریلیزاسیون انواع مختلفی از محصولات بهداشتی و پزشکی به ویژه محصولات یکبار مصرف کاربرد دارد.

این فرآیند از طریق یک روش مبتنی بر خلاء انجام می‌شود که به اتیلن اکساید این امکان را می‌دهد تا به طور مؤثر و عمیق به سطوح وسایل پزشکی نفوذ کند. دمای پایین این فرآیند، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای استریلیزاسیون مواد مختلف تبدیل کرده است، چرا که بسیاری از مواد حساس به حرارت می‌توانند تحت تأثیر دماهای بالا آسیب ببینند.

بنابراین، استریلیزاسیون با اتیلن اکساید برای مواد متنوعی از جمله پلاستیک‌ها، فلزات و مواد نرم و انعطاف‌پذیر مناسب است و کاربرد وسیعی در صنعت پزشکی دارد.

مراحل استریلیزاسیون با اتیلن اکساید

چرخه استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید معمولاً شامل سه مرحله اصلی است که در مجموع ممکن است بیش از ۱۴ ساعت طول بکشد:

• آماده‌سازی اولیه (Preconditioning)
• استریلیزاسیون (Sterilization)
• هوا‌دهی یا گاز زدایی (Aeration / Degassing)

۱-مرحله آماده‌سازی اولیه

در این مرحله، شرایط محفظه استریلیزاسیون از نظر دما، فشار و رطوبت محیط تنظیم می‌شود. ابتدا هوا از داخل محفظه تخلیه می‌گردد تا محیط برای نفوذ مؤثر گاز اتیلن اکساید آماده شود. سپس تست نشتی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که گاز اتیلن اکساید به محیط بیرونی نشت نخواهد کرد و ایمنی کارکنان حفظ می‌شود.

۲-مرحله استریلیزاسیون

این مرحله، هسته اصلی فرآیند استریلیزاسیون با اتیلن اکساید محسوب می‌شود. در این مرحله، گاز اتیلن اکساید به همراه بخار وارد محفظه می‌شود و به تمام قسمت‌ها نفوذ می‌کند. پس از دستیابی به غلظت مشخص گاز در محفظه، فرآیند استریلیزاسیون آغاز می‌شود. وسایل برای مدت مشخصی در معرض گاز قرار می‌گیرند تا میکروارگانیسم‌ها از بین بروند.

نکته قابل توجه این است که غلظت اتیلن اکساید تأثیر مستقیمی بر مدت زمان این مرحله دارد. هرچه غلظت گاز کمتر باشد، زمان استریلیزاسیون بیشتر خواهد شد. اما به طور متوسط، مدت این مرحله معمولاً حدود ۲.۵ ساعت است.

۳-مرحله هوا‌دهی (گاز زدایی)

مرحله هوا‌دهی یا گاز زدایی طولانی‌ترین و مهم‌ترین بخش چرخه است. در این مرحله، باقیمانده گاز اتیلن اکساید که توسط وسایل جذب شده باید به طور کامل از آن‌ها خارج شود. زیرا اگر وسایل استریل شده به درستی هوا‌دهی نشوند، باقیمانده گاز می‌تواند هنگام استفاده برای بیمار خطرناک باشد و منجر به آسیب‌های جدی شود.

فرآیند هوا‌دهی معمولاً با گردش هوای فیلترشده توسط فیلتر HEPA در دمای ۳۰ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود. مدت این فرآیند بسته به نوع ماده و اندازه بار می‌تواند چندین ساعت تا ۴۸ ساعت به طول انجامد.

استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید چقدر طول می‌کشد؟

به طور کلی، فرآیند استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید معمولاً حدود ۱۴ ساعت طول می‌کشد. این مدت زمان بسته به نوع و اندازه بار داخل محفظه و شرایط محیطی ممکن است متغیر باشد.

اگرچه این روش در مقایسه با سایر روش‌های استریلیزاسیون مانند بخار یا حرارت خشک، زمان‌برتر است، اما دقت و قدرت نفوذ بالای آن، این مدت زمان را توجیه پذیر کرده است.

پارامترهای اصلی استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید

برای دستیابی به استریلیزاسیون مؤثر با این گاز، چهار پارامتر اساسی وجود دارد که باید در محدوده‌های خاصی قرار گیرند. این پارامترها عبارتند از:

• غلظت گاز (بین ۴۵۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم بر لیتر)
• دما (بین ۳۷ تا ۶۳ درجه سانتی‌گراد)
• رطوبت نسبی (بین ۴۰ تا ۸۰ درصد)
• زمان تماس با گاز (بین ۱ تا ۶ ساعت)

این پارامترها به طور مستقیم بر اثر بخشی فرآیند استریلیزاسیون تأثیر می‌گذارند. افزایش غلظت گاز و دما می‌تواند زمان لازم برای دستیابی به استریلیزاسیون کامل را کاهش دهد و فرآیند را سریعتر کند.

مزایای استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید

مهمترین مزایای استریلیزاسیون با اتیلن اکساید عبارتند از:

• دمای پایین
• کارایی بالا (از بین بردن میکروارگانیسم‌ها از جمله اسپورهای مقاوم)
• ظرفیت بالای محفظه برای استریل کردن تعدادی زیادی از محصولات
• غیرخورنده برای مواد پلاستیکی، فلزی و لاستیکی

معایب استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید

معایب آن عبارتند از:

• زمان چرخه طولانی
• نگرانی‌های ایمنی (سرطان‌زا برای انسان‌ها)
• باقیمانده‌های سمی روی ابزار جراحی و لوله‌ها
• نامناسب برای استریل کردن اسکوپ‌های انعطاف‌پذیر
• قابل اشتعال بودن اتیلن اکساید
• نیاز به شرایط محیطی خاص، تجهیزات ایمنی و سیستم تهویه جداگانه
• هزینه‌های نسبتا بالای سالانه برای نگهداری، خدمات و مواد مصرفی

مقاله مرتبط: روش های استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی