پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان‌ها، ضعیف و شکننده شده و احتمال شکستگی آن‌ها افزایش می‌یابد. این بیماری در طی چندین سال به کندی ایجاد می‌شود و اغلب تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که زمین خوردن یا ضربه ناگهانی باعث شکستن استخوان شود. علت اصلی شکستگی استخوان در زنان یائسه و مردان مسن، پوکی استخوان است. شکستگی می‌تواند در هر استخوانی رخ دهد، اما اغلب در استخوان‌های لگن، مهره‌های ستون فقرات و مچ دست رخ می‌دهد. در ادامه به بررسی این بیماری، علل، علائم و روش پیشگیری و  درمان آن می‌پردازیم.

پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌ها معمولاً به اندازه کافی متراکم و قوی هستند که وزن بدن را تحمل کنند و بسیاری از ضربه‌ها را جذب کنند؛ اما با افزایش سن، استخوان‌ها به طور طبیعی مقداری از تراکم و توانایی خود را برای رشد مجدد (بازسازی) از دست می‌دهند.

پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که تراکم مواد معدنی استخوان و توده استخوانی کاهش یابد یا ساختار و استحکام استخوان تغییر کند که می‌تواند خطر شکستگی را افزایش دهد.

مرحله قبل از پوکی استخوان استئوپنی نامیده می‌شود. یعنی هنگامی که اسکن استخوان نشان می‌دهد که تراکم استخوان کمتر از میانگین سنی است، اما انقدر پایین نیست که به عنوان پوکی استخوان طبقه بندی شود. استئوپنی همیشه منجر به پوکی استخوان نمی‌شود و به عوامل زیادی بستگی دارد.

پزشک ممکن است یکی از درمان‌های تقویت‌کننده استخوان را که برای افراد مبتلا به پوکی استخوان تجویز می‌شود، بسته به مقدار ضعیف بودن و خطر شکستگی استخوان تجویز کند.

علل پوکی استخوان

استخوان‌ها مانند هر قسمت دیگر بدن یک بافت زنده هستند و در طول زندگی به طور مداوم سلول‌های خود را جایگزین می‌کنند. تا حدود ۳۰ سالگی، بدن به طور طبیعی بیشتر از آنچه که از دست بدهد، استخوان می‌سازد. پس از ۳۵ سالگی، تجزیه استخوان سریعتر رخ می‌دهد و باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی می‌شود.

تحلیل رفتن استخوان بخشی طبیعی از افزایش سن است؛ اما برخی افراد خیلی سریعتر از حد معمول استخوان از دست می‌دهند که این موضوع می‌تواند منجر به پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی استخوان شود.

بسیاری از عوامل دیگر نیز می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، از جمله:

• داشتن اختلال بی اشتهایی یا پرخوری عصبی
• داشتن شاخص توده بدنی پایین (BMI)
• ورزش نکردن منظم
• نوشیدن الکل و سیگار کشیدن
• استفاده طولانی مدت از برخی داروهای خاص مانند قرص‌های ضد استروژن که می‌تواند بر استحکام استخوان یا سطح هورمون تأثیر بگذارد.
• استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها، مهارکننده‌های پمپ پروتون و داروهای ضد صرع
• سایر شرایط پزشکی مانند مشکلات التهابی، مشکلات هورمونی یا مشکلات سوء جذب

چه کسانی در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟

هر کسی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شود، اما احتمال آن برای برخی از افراد بیشتر است:

• همه افراد بالای ۵۰ سال
• افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان
• افراد دارای شاخص توده بدنی پایین یا کمبود وزن (این افراد اغلب توده استخوانی طبیعی کمتری دارند، بنابراین تحلیل استخوان می‌تواند بیشتر بر آنها تأثیر بگذارد.)
• عادات غذایی ضعیف، مصرف مقادیر ناکافی کلسیم و ویتامین D و پروتئین
• سطوح تغییر یافته هورمون‌ها مانند تیروئید پرکار، استروژن بسیار کم در زنان یا تستوسترون بسیار کم در مردان
• زنان نیز در چند سال اول پس از یائسگی به سرعت استخوان از دست می‌دهند.
• به طور کلی زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند، به ویژه اگر یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی) شروع شود یا تخمدان خود را برداشته باشند.

علائم پوکی استخوان

این بیماری “بی صدا” است و معمولاً هیچ علامتی ندارد و حتی ممکن است تا زمانی که استخوانی نشکند فرد متوجه نشود که به آن مبتلا شده است. بنابراین شایع ترین علامت پوکی استخوان، شکستگی استخوان است. تکنیک کایفوپلاستی یکی از روش‌های درمان شکستگی‎‌های فشاری ناشی از پوکی استخوان است.

البته حتی اگر پوکی استخوان به طور مستقیم علائمی ایجاد نکند، در برخی موارد ممکن است تغییراتی در بدن بوجود بیاید که می‌تواند به این معنی باشد که استخوان‌ها در حال از دست دادن قدرت یا تراکم خود هستند.

علائم هشدار دهنده این بیماری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• زمین خوردن‌های جزئی ‌مانند افتادن از ارتفاع که در حالت عادی باعث شکستگی استخوان سالم نمی‌شود.
• از دست دادن یک اینچ یا بیشتر از قد خود به دلیل شکستگی در ستون فقرات که باعت حالت خمیده می‌شود.
• تغییر در وضعیت طبیعی بدن (خم شدن به جلو)
• تنگی نفس (اگر دیسک‌های ستون فقرات بیش از اندازه فشرده شده باشند ظرفیت ریه کاهش می‌یابد)
• کمردرد (درد در ستون فقرات کمری)

چه استخوان‌هایی بیشتر تحت تاثیر پوکی استخوان قرار میگیرند؟

• باسن
• مچ دست
• ستون فقرات
• بازو (استخوان بازو)
• لگن

تشخیص پوکی استخوان با اسکن تراکم استخوان

اسکن استخوان یک روش تخصصی رادیولوژی است که در آن از مقدار کمی از یک ماده رادیو اکتیو برای بررسی و شناسایی قسمت‌هایی از استخوان که دچار تغییرات فیزیکی و شیمیایی شده‌اند، استفاده می‌شود. همچنین میتوان از اسکن استخوان برای پیگیری پیشرفت درمان در شرایط خاص استفاده کرد.

ماده رادیواکتیو که رادیونوکلئید یا ردیاب نامیده می‌شود، در بافت استخوانی در مکان‌هایی که تغییرات فیزیکی و شیمیایی غیرطبیعی وجود دارد، تجمع می‌یابد. این روش، کوتاه و بدون درد است که بسته به قسمتی از بدن که اسکن می‌شود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

پزشکان نتایج آزمایش را به عنوان نمره DEXA T یا Z ارائه می‌دهند. نمره T توده استخوانی فرد را با حداکثر توده استخوانی یک فرد جوان مقایسه می‌کند.

• نمره ۱- یا بالاتر نشان دهنده استحکام خوب استخوان است.
• از ۱.۱- تا ۲.۴- نشان دهنده از دست دادن خفیف تراکم استخوان (استئوپنی) است.
• نمره ۵- یا کمتر به معنای از دست دادن تراکم استخوان است و به عنوان پوکی استخوان تعریف می‌شود.

پزشک معمولاً برای مقایسه نتایج، هر ۲ سال یکبار آزمایش را تکرار می‌کند.

درمان پوکی استخوان

تقریبا هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما می‌توان با داروها و تغییر سبک زندگی علائم آن را کنترل کرد. به طور کلی هدف از درمان پوکی استخوان، تقویت استخوان‌ها و کند کردن یا توقف تحلیل استخوان و کاهش احتمال شکستگی آنها است.

اگر نتایج آزمایش نشان ‌دهد که پوکی استخوان یا تراکم استخوان کمتر از حد معین است، ممکن است پزشک تغییرات سبک زندگی و داروها را برای کاهش احتمال شکستگی استخوان توصیه کند.

برخی از رایج ترین داروهایی که برای درمان این بیماری استفاده می‌کنند شامل داروهای هورمونی مانند جایگزین استروژن یا تستوسترون و بیس فسفونات‌ها می‌باشد.

افراد مبتلا به پوکی استخوان شدید یا خطر بالای شکستگی ممکن است به داروهایی از جمله آنالوگ‌های هورمون پاراتیروئید (PTH)، دنوزوماب و روموسوزوماب نیاز داشته باشند. این داروها معمولاً به صورت تزریقی تجویز می‌شوند.

راه‌های پیشگیری

پوکی استخوان قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری اقداماتی انجام داد:

• تغذیه سالم – مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D
• حفظ وزن سالم – بسته به BMI بدن شما می‌تواند به معنای کاهش یا افزایش وزن باشد.
• ورزش – پیاده روی سریع و تمرینات قدرتی می‌تواند به قوی تر شدن استخوان‌های شما کمک کند.
• ایجاد تغییرات در سبک زندگی – مانند ترک سیگار و کاهش مصرف الکل

منابع

https://www.medicalnewstoday.com/

https://www.nhs.uk/

https://my.clevelandclinic.org/

https://www.niams.nih.gov/

https://www.healthdirect.gov.au/