پوکی استخوان (از تشخیص تا درمان)

پوکی استخوان وضعیتی است که در آن تراکم استخوان کم شده و استخوان‌ها، ضعیف و شکننده می‌شوند. در چنین شرایطی، احتمال شکستگی آن‌ها افزایش می‌یابد. این بیماری طی چندین سال به کندی ایجاد می‌شود و اغلب تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که زمین خوردن یا ضربه ناگهانی باعث شکستن استخوان شود. در واقع علت اصلی شکستگی استخوان در زنان یائسه و مردان مسن، پوکی استخوان است. شکستگی می‌تواند در هر استخوانی رخ دهد، اما اغلب در استخوان‌های لگن، مهره‌های ستون فقرات و مچ دست رخ می‌دهد. در ادامه به بررسی این بیماری، علل، علائم و روش پیشگیری و  درمان آن می‌پردازیم.

پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌ها معمولاً به اندازه کافی متراکم و قوی هستند که وزن بدن را تحمل کنند و بسیاری از ضربه‌ها را جذب کنند؛ اما با افزایش سن، استخوان‌ها به طور طبیعی مقداری از تراکم و توانایی خود را برای رشد مجدد (بازسازی) از دست می‌دهند.

پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که تراکم مواد معدنی استخوان و توده استخوانی کاهش یابد یا ساختار و استحکام استخوان تغییر کند که می‌تواند خطر شکستگی را افزایش دهد.

مرحله قبل از پوکی استخوان، استئوپنی نامیده می‌شود. یعنی هنگامی که اسکن استخوان نشان می‌دهد که تراکم استخوان کمتر از میانگین سنی است، اما انقدر پایین نیست که به عنوان پوکی استخوان طبقه‌بندی شود. استئوپنی همیشه منجر به پوکی استخوان نمی‌شود و به عوامل زیادی بستگی دارد.

در چنین شرایطی، پزشک ممکن است یکی از درمان‌های تقویت‌کننده استخوان را که برای افراد مبتلا به پوکی استخوان تجویز می‌شود، بسته به مقدار ضعیف بودن و خطر شکستگی استخوان تجویز کند تا از پیشرفت استئوپنی جلوگیری کند.

دلایل پوکی استخوان

استخوان‌ها مانند هر قسمت دیگری از بدن یک بافت زنده هستند و در طول زندگی به طور مداوم سلول‌های خود را جایگزین می‌کنند. تا حدود ۳۰ سالگی، بدن به طور طبیعی بیشتر از آنچه که از دست بدهد، استخوان می‌سازد. بعد از ۳۵ سالگی، تجزیه استخوان سریعتر رخ می‌دهد و باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی می‌شود.

بنابراین تحلیل رفتن استخوان بخشی طبیعی از روند افزایش سن است. اما برخی افراد خیلی سریعتر از حد معمول استخوان از دست می‌دهند. عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند، عبارتند از:

• داشتن اختلال بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی
• داشتن شاخص توده بدنی پایین (BMI)
• نداشتن فعالیت بدنی کافی و منظم
• نوشیدن الکل و سیگار کشیدن
• استفاده طولانی مدت از برخی داروهای خاص مانند قرص‌های ضداستروژن که می‌تواند بر استحکام استخوان یا سطح هورمون تأثیر بگذارد.
• استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها، مهارکننده‌های پمپ پروتون و داروهای ضدصرع
• سایر شرایط پزشکی مانند مشکلات التهابی، مشکلات هورمونی یا مشکلات سوء جذب

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟

هر کسی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شود، اما احتمال آن برای افراد زیر بیشتر است:

• افراد بالای ۵۰ سال
• افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان
• افراد دارای شاخص توده بدنی پایین یا کمبود وزن (این افراد اغلب توده استخوانی کمتری دارند، بنابراین تحلیل استخوان می‌تواند بیشتر بر آن‌ها تأثیر بگذارد.)
• افرادی با عادات غذایی نامناسب مانند مصرف مقادیر ناکافی کلسیم، ویتامین D و پروتئین
• افراد با مشکلات هورمونی مانند تیروئید پرکار، استروژن بسیار کم در زنان یا تستوسترون بسیار کم در مردان
• زنان نیز در چند سال اول بعد از یائسگی به سرعت استخوان از دست می‌دهند.
• به طور کلی زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند، به ویژه اگر یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی) داشته باشند یا تخمدان خود را برداشته باشند.

علائم پوکی استخوان

این بیماری “بی‌صدا” است و معمولاً هیچ علامتی ندارد. حتی ممکن است تا زمانی که استخوانی نشکند، فرد متوجه نشود که به این بیماری مبتلا شده است. بنابراین شایع ترین علامت پوکی استخوان، شکستگی استخوان است. تکنیک کایفوپلاستی یکی از روش‌های درمان شکستگی‎‌های فشاری ناشی از پوکی استخوان است.

البته حتی اگر پوکی استخوان به طور مستقیم علائمی ایجاد نکند، در برخی موارد ممکن است تغییراتی در بدن بوجود بیاید که می‌تواند به این معنی باشد که استخوان‌ها در حال از دست دادن قدرت یا تراکم خود هستند.

علائم هشداردهنده این بیماری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دردهای خفیف تا شدید در ناحیه لگن و پا
• گرفتگی عضلات پا
• کمردرد شدید
• بیماری‌های لثه
• شلی و لق شدن دندان‌ها
• خمیدگی پشت و پیدایش قوز
• کاهش تدریجی قد (حتی تا ۴ سانتی‌متر)

چه استخوان‌هایی بیشتر تحت تاثیر پوکی استخوان قرار می‌گیرند؟

• باسن
• مچ دست
• ستون فقرات
• بازو (استخوان بازو)
• لگن

تشخیص پوکی استخوان با اسکن تراکم استخوان

یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص پوکی استخوان، اسکن تراکم استخوان (Bone Density Scan) یا همان DEXA scan است. این روش تخصصی تصویربرداری با استفاده از مقدار بسیار کمی ماده رادیواکتیو انجام می‌شود تا قسمت‌هایی از استخوان که دچار تغییرات فیزیکی یا شیمیایی شده‌اند، شناسایی شود.

اسکن تراکم استخوان نه تنها به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک می‌کند، بلکه می‌تواند برای پیگیری روند درمان نیز مورد استفاده قرار گیرد.

ماده رادیواکتیوی که در این اسکن استفاده می‌شود، به عنوان رادیونوکلئید یا ردیاب شناخته می‌شود. این ماده در نواحی از استخوان که فعالیت غیرطبیعی یا تغییرات متابولیکی وجود دارد، تجمع می‌یابد و به پزشکان کمک می‌کند تا این مناطق را با دقت بررسی کنند.

این روش کاملاً بدون درد و نسبتاً کوتاه مدت است و معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد، بسته به اینکه کدام قسمت از بدن مورد بررسی قرار گیرد.

نتایج اسکن استخوان

نتیجه اسکن معمولاً به صورت نمره‌های T و Z گزارش می‌شود:

نمره T میزان تراکم استخوان فرد را با حداکثر تراکم استخوان در یک فرد جوان سالم مقایسه می‌کند.

نمره ۱- یا بالاتر نشان‌دهنده تراکم استخوان طبیعی است.

نمره بین ۱.۱- تا ۲.۴- نشانه کاهش خفیف تراکم استخوان یا استئوپنی است.

نمره ۲.۵- یا پایین‌تر بیانگر پوکی استخوان و کاهش شدید تراکم استخوان است.

تفسیر این نمره‌ها به پزشک کمک می‌کند تا میزان پیشرفت بیماری را ارزیابی کرده و درمان مناسب را آغاز کند. پزشک معمولاً برای مقایسه نتایج، هر ۲ سال یکبار آزمایش را تکرار می‌کند.

درمان پوکی استخوان

اگرچه تاکنون درمان قطعی برای پوکی استخوان شناخته نشده، اما می‌توان با اقدامات مناسب از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و کیفیت زندگی بیماران را به طور چشمگیری بهبود بخشید. هدف اصلی از این درمان تقویت استخوان‌ها، کاهش سرعت تحلیل آن‌ها و پیشگیری از شکستگی‌های احتمالی است.

درمان پوکی استخوان معمولاً ترکیبی از مصرف دارو، تغییرات سبک زندگی، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم است. داروهای رایجی که برای درمان این بیماری تجویز می‌شوند، عبارتند از بیس‌فسفونات‌ها، داروهای هورمونی یا داروهای تزریقی پیشرفته مانند آنالوگ‌های هورمون پاراتیروئید (PTH). 

برای کنترل و پیشگیری از پیشرفت پوکی استخوان، ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی بسیار مؤثر است. از مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به داشتن رژیم غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D، انجام منظم فعالیت‌های بدنی مانند پیاده‌روی، یوگا یا تمرینات تعادلی، ترک سیگار و پرهیز از مصرف الکل و دخانیات اشاره کرد. این اقدامات ساده اما کاربردی به تقویت استخوان‌ها و کاهش خطر شکستگی کمک می‌کنند.

راه‌های پیشگیری

اگرچه ممکن است نتوان به طور کامل از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کرد، اما با رعایت برخی اصول ساده و پایبندی به سبک زندگی سالم می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را تا حد زیادی کاهش داد.

از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغذیه سالم و متعادل: مصرف کلسیم و ویتامین D به مقدار کافی نقش کلیدی در سلامت استخوان‌ها دارد. مصرف لبنیات، سبزیجات، ماهی‌ و تخم مرغ توصیه می‌شود.
• حفظ وزن سالم: کمبود وزن می‌تواند خطر کاهش تراکم استخوان را افزایش دهد و اضافه وزن نیز ممکن است باعث وارد شدن فشار مضاعف به استخوان‌ها شود. حفظ وزن در محدوده مناسب به سلامت استخوان‌های بدن کمک می‌کند.
• فعالیت بدنی منظم: انجام ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی سریع، بالا رفتن از پله و تمرینات قدرتی باعث تقویت استخوان‌ها و عضلات شده و از تحلیل رفتن استخوان جلوگیری می‌کنند.
• اصلاح سبک زندگی: پرهیز از مصرف دخانیات و الکل از عوامل مهم در پیشگیری از پوکی استخوان هستند؛ زیرا این عادت‌ها می‌توانند در جذب مواد مغذی اختلال ایجاد کرده و سلامت استخوان‌ها را تهدید کنند.

منابع

https://www.medicalnewstoday.com/

https://www.nhs.uk/

https://my.clevelandclinic.org/

https://www.niams.nih.gov/

https://www.healthdirect.gov.au/