نحوه صحیح شستن دست‌ها قبل از عمل جراحی

شستشوی دست‌ها یکی از اصول بنیادین کنترل عفونت در اتاق عمل است که نقشی حیاتی در پیشگیری از انتقال میکروب‌ها و عفونت‌های بیمارستانی ایفا می‌کند. جراحان و پرسنل اتاق عمل با رعایت این فرآیند از ورود عوامل بیماری‌زا به بدن بیمار جلوگیری کرده و امنیت و سلامت محیط جراحی را تضمین می‌کنند. در طول عمل‌های جراحی، حتی کوچک‌ترین آلودگی می‌تواند به عواقب جدی منجر شود؛ از این رو، شستن دقیق و اصولی دست‌ها بخشی ضروری از آماده‌سازی پیش از عمل است. در این مقاله به اهمیت شستن دست‌ها قبل از عمل جراحی و همچنین مراحل آن خواهیم پرداخت.

چرا شستن دست‌ها قبل از عمل انقدر مهم است؟

دست‌ها اصلی‌ترین و مهم‌ترین ابزار پزشکان برای درمان و مراقبت از بیماران هستند. این دست‌ها لمس می‌کنند، تشخیص می‌دهند، تسکین می‌بخشند و جراحات را بهبود می‌دهند. هر بار که دست پزشک یا پرسنل درمانی با بیمار تماس پیدا می‌کند، فرصتی برای انتقال سلامتی، آرامش و امید به بیمار است.

اما همین دست‌های شفابخش می‌توانند به مسیر انتقال عفونت تبدیل شوند و میکروب‌ها و ویروس‌ها را به راحتی به بدن بیمار منتقل کنند. حتی اگر دست‌ها ظاهراً تمیز به نظر برسند، ممکن است حامل باکتری‌ها، ویروس‌ها یا پاتوژن‌هایی باشند که به راحتی با یک لمس ساده منتقل می‌شوند.

در عمل‌های جراحی، این خطر چند برابر می‌شود؛ چرا که بدن بیمار حین جراحی به دلیل وجود برش‌ها و شکاف‌ها سد ایمن پوستی را از دست داده و بیشتر در معرض عفونت قرار دارد. حتی کوچک‌ترین آلودگی می‌تواند به بافت‌های داخلی بیمار منتقل شود و عفونت‌های خطرناکی ایجاد کند.

خوشبختانه این عفونت‌ها با رعایت اصول بهداشتی تا حد زیادی قابل پیشگیری هستند. شستشوی دست‌ها قبل از هر عمل جراحی، یکی از ابتدایی‌ترین و موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی است. از این رو، جراحان و پرسنل اتاق عمل با شستشوی دقیق دست‌ها و استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده، تلاش می‌کنند تا احتمال انتقال هرگونه عامل بیماری‌زا را به حداقل برسانند و امنیت بیمار را حفظ کنند.

دلیل لزوم شستن دست‌ها قبل از عمل با وجود پوشیدن دستکش

در حین عمل جراحی به دلیل استفاده از ابزارهای مختلف، امکان سوراخ یا پاره شدن دستکش وجود دارد و ممکن است جراح یا تیم جراحی متوجه این آسیب‌ها نشوند. در چنین شرایطی، اگر دست‌ها به درستی شسته و ضدعفونی نشده باشند، خطر انتقال عفونت افزایش می‌یابد.

علاوه بر این، در برخی موارد قسمت بالایی دستکش جمع شده و قسمتی از دست بدون پوشش باقی می‌ماند که این نیز می‌تواند باعث آلودگی شود. به همین دلیل، شستشوی دقیق و ضدعفونی دست‌ها قبل از عمل جراحی، حتی با وجود دستکش از اهمیت بالایی برخوردار است تا هر گونه احتمال آلودگی کاهش یابد.

نحوه صحیح شستن دست‌ها قبل از عمل جراحی

شستن دست‌ها قبل از عمل جراحی، یک پروسه دقیق و حساس است که باید به ‌طور کامل و با رعایت جزئیات انجام شود تا از انتقال هرگونه میکروب به بدن بیمار جلوگیری شود. اصلی‌ترین مراحل این فرایند به شرح زیر است:

۱-آماده‌سازی اولیه

• حذف زیورآلات: پیش از شروع شستشو، پزشکان و پرسنل اتاق عمل باید تمام جواهرات و ساعت‌ها را از دست خارج کنند تا هیچ‌گونه آلودگی زیر آن‌ها باقی نماند.
• کوتاه کردن ناخن‌ها: ناخن‌ها باید کوتاه و تمیز باشند و استفاده از ناخن مصنوعی یا لاک ممنوع است، چرا که ممکن است میکروب‌ها را پنهان کنند.

۲-شستشو اولیه با آب و صابون

• آبکشی اولیه دست‌ها و ساعد: ابتدا دست‌ها و ساعدها با آب گرم مرطوب می‌شوند.
• استفاده از صابون ضدعفونی‌کننده: دست‌ها با صابون ضدعفونی‌کننده به مدت حداقل ۲ تا ۵ دقیقه شسته می‌شوند. بهتر است از محلول‌ها و صابون‌های مخصوص جراحی استفاده شود که قدرت بیشتری در از بین بردن میکروب‌ها دارند.

۳-شستن دقیق انگشتان و دست‌ها

• شستشوی کف دست‌ها: کف دست‌ها به ‌طور کامل به صابون آغشته شده و شسته می‌شوند.
• شستشوی بین انگشتان: بین انگشتان نیز به دقت باید شسته شوند، چرا که این قسمت‌ها اغلب محل تجمع میکروب‌ها هستند.
• شستشوی پشت دست‌ها و انگشت‌ها: هر دو دست باید کاملاً به صابون آغشته شده و پشت دست‌ها و هر انگشت به ‌طور جداگانه شسته شود.
• شستشوی ناخن‌ها و زیر ناخن‌ها: برای پاک کردن زیر ناخن‌ها از برس ناخن استفاده می‌شود تا تمام آلودگی‌ها و میکروب‌های موجود در این بخش‌ها از بین بروند.
• شستشوی ساعدها تا آرنج: در ادامه شستشوی مچ و انگشتان، ساعدها را تا بالای آرنج‌ها به صابون آغشته کرده و این ناحیه نیز به ‌دقت شسته می‌شود.

 در تمام مراحل شستشو جهت قرار گرفتن دست‌ها و شستشو به گونه‌ای است که نوک دست‌ها بالاتر از آرنج و بازوها باشند تا آب آلوده به سمت مچ و انگشتان جاری نشود و دست‌ها تمیز بمانند.

۴-شستشو با آب تمیز

پس از مالیدن و شستشوی کامل دست‌ها و ساعد با آب تمیز آبکشی می‌شوند. دقت کنید که جریان آب باید از نوک انگشتان به سمت آرنج‌ها جاری باشد تا از برگشت آب و میکروب‌ها به دست‌ها جلوگیری شود.

۵-خشک کردن دست‌ها

یکی دیگر از مراحل شستن دست‌ها قبل از عمل، فرایند خشک کردن آن‌هاست. پس از شستشو، دست‌ها با حوله استریل خشک می‌شوند و سپس لباس و دستکش استریل پوشیده می‌شود. دستکش‌ها به عنوان یک لایه محافظ در برابر هرگونه میکروب خارجی عمل می‌کنند و باید بدون تماس با سطح غیراستریل پوشیده شوند.

خشک کردن دست‌ها نیز قائده خاص خود را دارد. برای این کار، حوله را به دو قسمت فرضی تقسیم می‌کنیم. ابتدا با یک طرف حوله، از انتهای انگشتان تا آرنج یک دست را خشک می‌کنیم. سپس طرف دیگر حوله را روی دست خشک شده قرار می‌دهیم و همین کار را برای دست دیگر انجام می‌دهیم. یعنی از انتهای انگشتان تا آرنج دست دوم را خشک می‌کنیم.

باید دقت کرد که در حین خشک کردن حوله روی دست کشیده نشود و فقط در تمام مراحل روی دست آهسته قرار داده و برداشته شود. کشیدن حوله ممکن است موجب جابجایی میکروارگانیسم‌های به جا مانده و انتقال آلودگی شود.

نکات کلیدی در شستن دست‌ها قبل از عمل

• کل فرایند شستشوی دست‌ها باید حداقل ۵ دقیقه طول بکشد تا اطمینان حاصل شود که تمام میکروب‌ها و آلودگی‌ها از بین رفته‌اند.
• هنگام شستشو، دست‌ها باید به سمت بالا و آرنج‌ها به سمت پایین نگه داشته شوند تا آب به سمت آرنج‌ها جریان یابد.
• پس از شستن دست‌ها قبل از عمل باید دقت شود که هیچ‌گونه تماس با سطوح غیراستریل صورت نگیرد تا از آلودگی دوباره دست‌ها جلوگیری شود.
• با رعایت دقیق این مراحل، احتمال انتقال عفونت به بیمار به‌ طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و به حفظ سلامت محیط جراحی کمک می‌شود.

چه زمانی شستشوی دست‌ها ضروری است؟

طبق گفته سازمان جهانی بهداشت، شستن دست‌ها در پنج موقعیت زیر ضروری است:

۱-قبل از تماس با بیمار: پیش از هرگونه تماس با بیمار حتی در موارد عادی مانند نزدیک شدن یا دست دادن باید دست‌ها شسته شوند.

۲-قبل از انجام یک اقدام استریل: قبل از انجام هر گونه اقدام استریل مانند پانسمان کردن باید دست‌ها به ‌طور کامل شسته شوند.

۳-پس از تماس با مایعات بدن: پس از تماس با مایعات بدن، مخاط یا پوست آسیب ‌دیده، بلافاصله پس از درآوردن دستکش باید دست‌ها شسته شوند.

۴-پس از تماس با بیمار: بعد از هرگونه تماس با بیمار، دست‌ها ممکن است به میکروب‌ها و عفونت‌ها آلوده شوند. بنابراین پس از تماس با بیمار، شستشوی دست‌ها الزامی است.

۵-پس از تماس با محیط بیمار: پس از تماس با هر شیء یا قطعه‌ای که در نزدیکی بیمار است، حتی اگر بیمار به ‌طور مستقیم با آن تماس نداشته باشد، دست‌ها باید شسته شوند.

مقاله مرتبط: برای ضدعفونی کردن اتاق عمل از چه موادی استفاده می‌شود؟