جراحی، اگرچه یکی از مؤثرترین روش‌های درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات جسمی است، اما می‌تواند با عوارض جانبی جدی همراه باشد. این عوارض روند بهبودی بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهند و ممکن است از ناراحتی‌های موقت تا مشکلات جدی‌تر متغیر باشند. شدت و نوع عارضه به عوامل مختلفی همچون نوع جراحی، وضعیت جسمانی بیمار و مراقبت‌های قبل و بعد از عمل بستگی دارند. شناخت و مدیریت این عوارض، نقش مهمی در افزایش ایمنی بیماران و بهبود نتایج درمانی ایفا می‌کند. در این مقاله به بررسی شایع‌ترین عوارض بعد از عمل جراحی و راه‌های پیشگیری از آن‌ها خواهیم پرداخت.

شایع‌ترین عوارض بعد از عمل جراحی

شایع‌ترین عوارض جانبی بعد از عمل جراحی شامل موارد زیر هستند:

1-عوارض ناشی از بیهوشی

بیهوشی که برای ایجاد خواب عمیق و جلوگیری از احساس درد در حین عمل جراحی انجام می‌شود، ممکن است عوارض خفیف و کوتاه‌ مدتی مانند حالت تهوع، گیجی، گلودرد، خارش و احساس لرز ایجاد کند. این واکنش‌ها اغلب خفیف بوده و به درمان خاصی نیاز ندارند و معمولاً طی چند روز برطرف می‌شوند.

اما اگر علائمی مانند گیجی یا فراموشی بیش از چند روز ادامه یابد، حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید. زیرا این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده واکنش غیرعادی به داروی بیهوشی باشد. برخی افراد با شرایط خاص مانند بیماری آلزایمر، سکته مغزی، بیماری‌های قلبی یا ریوی و پارکینسون ممکن است بیشتر در معرض عوارض طولانی ‌مدت بیهوشی به‌ ویژه اختلالات حافظه قرار بگیرند.

همچنین، مشکلات تنفسی ناشی از تجمع مخاط در ریه‌ها به دلیل سرکوب سرفه حین بیهوشی نیز ممکن است رخ دهد. این وضعیت می‌تواند باعث درد هنگام تنفس یا حتی علائم شدیدتری مانند تنگی نفس شود که نیازمند مراقبت پزشکی فوری است.

2-مشکلات ادرار و دفع

مشکلات ادرار و دفع یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از عمل جراحی است که ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تأثیر داروهای بیهوشی یا کاهش فعالیت بدنی بروز کند. برخی از گازهای بیهوشی می‌توانند باعث اختلال در عملکرد مثانه شوند و فرد ممکن است در شروع جریان ادرار یا خالی کردن کامل مثانه مشکل داشته باشد. در چنین شرایطی، اگر مشکل ادامه دار شود، پزشک ممکن است استفاده موقت از کاتتر را پیشنهاد کند. این روش معمولاً برای مدت کوتاهی استفاده می‌شود و پس از بازگشت عملکرد طبیعی مثانه، نیازی به آن نخواهد بود.

یبوست نیز یکی دیگر از مشکلات رایج است که به دلیل کاهش تحرک، تغییرات رژیم غذایی یا مصرف داروهای ضد درد رخ می‌دهد. این مشکل می‌تواند باعث ناراحتی و درد بیمار شود. برای رفع یبوست، پزشکان معمولاً ملین‌ها را تجویز می‌کنند و توصیه می‌کنند که بیماران مصرف مایعات و فیبر را افزایش دهند. همچنین، فعالیت‌های فیزیکی ساده مانند راه رفتن می‌تواند به بهبود حرکات روده و کاهش این عارضه کمک کند.

3-لخته‌های خونی

تشکیل لخته‌های خونی یکی از عوارض بالقوه خطرناک بعد از عمل جراحی است که معمولاً به دلیل کاهش تحرک و استراحت طولانی‌ مدت در تخت ایجاد می‌شود. یکی از انواع شایع و جدی این مشکل، ترومبوز ورید عمقی (DVT) است که معمولاً در رگ‌های عمقی پا رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند علائمی مانند درد، تورم، قرمزی و احساس گرما در پا ایجاد کند. هرچند گاهی ممکن است بدون علائم خاصی باشد.

اگر لخته خونی به سمت ریه‌ها حرکت کند، وضعیت خطرناکی به نام آمبولی ریوی رخ می‌دهد. این عارضه با علائمی مانند تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه و سرفه (گاهی همراه با خون) همراه است و یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود که نیاز به مداخله فوری دارد.

برای پیشگیری از تشکیل لخته‌های خونی، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که بیماران پس از جراحی هرچه زودتر حرکت کنند و از استراحت طولانی ‌مدت پرهیز کنند. توجه به این موارد و آگاهی از علائم تشکیل لخته‌های خونی نقش مهمی در جلوگیری از این عارضه جدی دارد.

4-مشکلات تنفسی و تنگی نفس

مشکلات تنفسی یکی از عوارضی است که ممکن است پس از جراحی به دلیل تأثیر داروهای بیهوشی و تغییرات موقت در عملکرد دستگاه تنفسی ایجاد شود. بیهوشی معمولاً توانایی طبیعی بدن برای سرفه و تخلیه مخاط از ریه‌ها را سرکوب می‌کند که این امر می‌تواند باعث تجمع مخاط و دشواری در تنفس شود. برخی افراد ممکن است هنگام تنفس، احساس درد داشته باشند یا در خارج کردن هوا از ریه‌ها مشکل داشته باشند.

یکی از جدی‌ترین عوارض تنفسی، کلاپس ریه (آتلکتازی) است که در آن بخشی از ریه فرو می‌ریزد. این وضعیت می‌تواند علائمی مانند تنگی نفس، کبودی لب‌ها یا پوست و ضربان قلب یا تنفس سریع ایجاد کند. در صورت بروز این علائم، مراجعه فوری به پزشک ضروری است. برای کاهش خطر مشکلات تنفسی، حرکت زودهنگام پس از جراحی و انجام تمرینات تنفسی مانند نفس عمیق کشیدن و سرفه‌های ارادی بسیار مؤثر است.

5-تب

تب پس از جراحی می‌تواند نشانه‌ای از وجود التهاب یا عفونت در بدن باشد و معمولاً اگر دمای بدن به بالای ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد برسد، نیاز به توجه جدی دارد. در برخی موارد، تب ممکن است به دلیل پاسخ طبیعی بدن به جراحی ایجاد شود، اما در مواقع دیگر می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکل جدی‌تر مانند عفونت در محل جراحی، عفونت سیستمیک (سپسیس) یا مشکلات مرتبط با ریه‌ها مانند آمبولی ریوی یا آتلکتازی باشد.

اگر تب همراه با علائمی مانند لرز، ضعف شدید، درد در محل جراحی یا خروج ترشحات چرکی از زخم باشد، احتمال عفونت بالاست و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد. درمان معمولاً شامل آنتی‌بیوتیک یا مداخلات پزشکی دیگر خواهد بود. برای پیشگیری از تب و عفونت، رعایت بهداشت، شستشوی مکرر دست‌ها و پیروی دقیق از توصیه‌های پزشک در مورد مراقبت از زخم ضروری است.

6-عفونت

عفونت یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از عمل جراحی است که می‌تواند در محل جراحی یا در سایر قسمت‌های بدن رخ دهد. عفونت‌های سطحی که معمولاً پوست اطراف محل برش را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اغلب خفیف هستند و با درمان‌های ساده بهبود می‌یابند.

با این حال، عفونت‌های جدی‌تر ممکن است باعث علائمی مانند تب بالا، قرمزی، تورم، درد شدید و خروج ترشحات چرکی از زخم شوند. این نوع عفونت‌ها نیازمند مداخلات پزشکی فوری هستند و در برخی موارد ممکن است به درمان با آنتی‌بیوتیک یا حتی جراحی مجدد برای پاکسازی عفونت نیاز باشد. برخی عوامل می‌توانند خطر عفونت پس از جراحی را افزایش دهند، از جمله چاقی، دیابت، سیگار کشیدن و سن بالا.

7-تحلیل عضلات

تحلیل عضلات (آتروفی عضلانی) یکی از عوارض شایع پس از جراحی است که به دلیل استراحت طولانی ‌مدت و کاهش فعالیت بدنی رخ می‌دهد. حتی یک روز استراحت کامل در تخت می‌تواند باعث کاهش قابل توجهی در حجم و قدرت عضلات شود. این وضعیت ممکن است در افراد مسن‌ شدیدتر باشد، به طوری که آن‌ها ممکن است تا ۵ درصد از حجم عضلات خود را در یک روز از دست بدهند.

تحلیل عضلات می‌تواند روند بهبودی را کند کرده و توانایی فرد برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره را محدود کند. برای پیشگیری از این عارضه، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند بیماران به محض امکان از تخت بلند شوند و حرکت کنند. حتی تمرینات ساده‌ای مانند نشستن روی لبه تخت یا انجام حرکات اندک پا و دست می‌تواند کمک‌ کننده باشد. فیزیوتراپی نیز می‌تواند نقش مؤثری در تقویت عضلات و بازگرداندن عملکرد طبیعی بدن پس از جراحی داشته باشد.

8-درد

درد بعد از جراحی یکی از نگرانی‌های اصلی بیماران است که به نوع جراحی، محل برش و میزان تهاجم جراحی بستگی دارد. در گذشته، جراحی‌های باز با برش‌های بزرگ باعث درد زیادی می‌شدند، اما با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و استفاده از روش‌های کم‌ تهاجمی مانند لاپاراسکوپی، درد پس از جراحی کاهش یافته است.

با این حال، هر فردی ممکن است حساسیت متفاوتی به درد داشته باشد. در صورتی که درد شدید یا طولانی ‌مدت باشد، نیاز به مداخله پزشکی دارد. پزشکان معمولاً برای مدیریت درد پس از جراحی، داروهای مسکن تجویز می‌کنند. مهم است که بیمار هیچ‌گاه از درد زیاد رنج نبرد و به پزشک خود اطلاع دهد تا درمان مناسب برای کاهش درد انجام گیرد.

9-خونریزی

خونریزی یکی از عوارض شایع و جدی بعد از عمل جراحی است که می‌تواند به سرعت منجر به کاهش فشار خون و شوک شود. خونریزی ممکن است به دلیل جراحی‌های پیچیده یا آسیب به رگ‌های خونی در حین عمل اتفاق بیفتد. اگر خونریزی به موقع کنترل نشود، می‌تواند بر روند بهبودی تأثیر منفی گذاشته و حتی در موارد شدید منجر به نیاز به مداخلات پزشکی بیشتر شود.

در برخی موارد، خونریزی از محل جراحی ممکن است به خودی خود متوقف شود، اما اگر خونریزی ادامه یابد یا به سرعت زیاد شود، احتمال نیاز به انتقال خون یا مداخلات جراحی برای بستن رگ‌های در حال خونریزی وجود دارد. مهم است که بیمار به دقت علائم خونریزی مانند تورم، درد یا تغییر رنگ محل جراحی را تحت نظر داشته باشد و در صورت مشاهده هرگونه مشکلی بلافاصله با تیم درمانی خود تماس بگیرد.

روش‌های پیشگیری از عوارض بعد از عمل جراحی

پیشگیری از عوارض جانبی پس از عمل جراحی نقش بسیار مهمی در بهبود سریع بیمار ایفا می‌کند. برای کاهش خطرات و عوارض احتمالی می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• مراقبت‌های پیش از عمل: مشاوره با پزشک و بررسی شرایط جسمانی بیمار قبل از جراحی می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از عوارض کمک کند. انجام آزمایش‌های لازم، بررسی داروهای مصرفی و داشتن برنامه‌ای مناسب برای مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا و مشکلات قلبی می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش ریسک عوارض بعد از جراحی داشته باشد.
• حرکت و فعالیت بدنی: بعد از جراحی، حرکات ملایم و فعالیت بدنی به حفظ جریان خون و جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی کمک می‌کند. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که بیمار هرچه زودتر پس از جراحی از تخت بیرون آمده و شروع به راه رفتن کند.
• مراقبت از محل جراحی: مراقبت صحیح از محل جراحی و رعایت بهداشت برای پیشگیری از عفونت‌ها ضروری است. شستشوی دست‌ها، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت لزوم و مراقبت دقیق از بخیه‌ها یا زخم‌های جراحی می‌تواند خطر عفونت را به حداقل برساند.
• کنترل درد: درد کنترل نشده می‌تواند بر روند بهبودی تأثیر منفی بگذارد و باعث ایجاد مشکلات دیگری مانند پنومونی (ذات‌الریه) شود. استفاده از داروهای مناسب برای تسکین درد طبق دستور پزشک، همراه با مشاوره در مورد روش‌های مدیریت درد می‌تواند به بهبودی سریع‌تر کمک کند.
• مراقبت‌های تغذیه‌ای: تغذیه مناسب بعد از جراحی به بهبودی بدن و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است تا بدن بتواند به سرعت بهبود یابد و از عوارضی مانند تحلیل عضلانی جلوگیری شود.
• پایش مستمر وضعیت بیمار: بیمار باید به طور منظم تحت نظارت پزشک قرار گیرد تا علائم هرگونه عارضه جانبی مانند تب، خونریزی یا مشکلات تنفسی بلافاصله شناسایی شود. پیگیری و مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی کمک کند.

با رعایت این روش‌ها، بیمار می‌تواند تا حد زیادی از بروز عوارض جانبی جدی بعد از جراحی جلوگیری کند و به سرعت به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.