روش‌های ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی و جراحی

ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی به معنای از بین بردن باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها یا دیگر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا از سطح وسایل و تجهیزات مختلف است. در عمل ضدعفونی معمول که با استفاده از موادی همچون الکل، هیپوکلریت سدیم و پوویودین یددار انجام می‌شود، همه اجزای میکروارگانیسم‌ها از بین نمی‌روند. به همین دلیل در کارهای حساس مانند جراحی، دندانپزشکی و غیره از روش استریل کردن استفاده می‌شود. برای آشنایی با روش‌های استریل کردن تجهیزات پزشکی به مقالات زیر مراجعه بفرمایید:

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با استفاده از گرما
• استریل کردن تجهیزات پزشکی با اشعه گاما
• استریل کردن تجهیزات پزشکی با گاز اتیلن اکساید

اقدامات لازم برای کنترل عفونت

برای اطمینان از عدم انتقال عفونت توسط وسایل پزشکی باید سه مرحله زیر انجام شود:

1. تمیزکردن (Cleaning)
2. ضدعفونی کردن (Disinfection)
3. استریل کردن  (Sterilization)

تمیز کردن همیشه اولین مرحله کنترل عفونت است و به معنای حذف مواد خارجی (مانند لکه‌های خون و ترشحات) از اجسام است و معمولاً با استفاده از آب همراه با مواد شوینده یا محصولات آنزیمی انجام می‌شود. از آنجایی که تمیزکردن وسایل پزشکی قبل از مرحله ضدعفونی و استریلیزاسیون تا حدی آلودگی را کاهش می‌دهد و کارایی فرآیندهای ضدعفونی و استریل را بهبود می‌بخشد، مرحله تمیز کردن بسیار توصیه می‌شود. زیرا اگر آلودگی‌ها روی ابزار خشک شوند، فرآیند حذف دشوارتر می‌شود و ضدعفونی یا استریل کردن با اثربخشی کمتری انجام می‌شود.

سطوح ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی

ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی به سه سطح تقسیم می‌شود که هر کدام بسته به نوع وسیله و میزان خطر انتقال عفونت، کاربرد خاصی دارند. این سطوح عبارتند از:

1-ضدعفونی سطح بالا: این سطح از ضدعفونی می‌تواند اکثر باکتری‌های رویشی، برخی ویروس‌ها و برخی قارچ‌ها را از بین ببرد. در واقع، ضدعفونی‌کننده‌های سطح بالا می‌توانند تمامی میکروارگانیسم‌ها به جز اسپورهای باکتریایی مقاوم را از بین می‌برند. فرمولاسیون های مبتنی بر گلوتارآلدهید، هیدروژن پراکسید، محلول‌های پراستیک اسید و سدیم هیپوکلریت در غلظت‌های مناسب از جمله ضدعفونی کننده‌های سطح بالا هستند.

2-ضدعفونی سطح متوسط: ضدعفونی در سطح متوسط می‌تواند اکثر باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرد، اما اسپورها را از بین نمی‌برد.

3-ضدعفونی سطح پایین: این سطح از ضدعفونی می‌تواند بیشتر باکتری‌های فعال، ویروس‌های دارای غلاف‌ و برخی قارچ‌ها را از بین ببرد، اما بر باکتری‌های مقاوم‌تر یا اسپورها تاثیری ندارد.

سطح ضدعفونی باید بر اساس نوع وسیله، نحوه استفاده و ریسک انتقال عفونت تعیین شود.

استریل کردن تجهیزات پزشکی

همانطور که پیش از این گفته شد، ضدعفونی نمی‌تواند همه اشکال میکروبی را از بین ببرد. مثلاً اسپورهای باکتری با روش‌های ضدعفونی از بین نمی‌روند. بنابراین در نهایت برای اطمینان از عدم انتقال عفونت، تجهیزات پزشکی و ابزارهای جراحی که به طور مستقیم در تماس با بدن بیمار هستند باید با روش‌های مناسب استریل شوند.

البته توجه داشته باشید که تمامی تجهیزات پزشکی و ابزارهای جراحی نیازی به طی کردن هر دو فرایند ضدعفونی و استریل کردن را ندارند. انتخاب سطح پاکسازی (ضدعفونی یا استریل کردن) به نوع وسیله و نحوه استفاده از آن بستگی دارد. در واقع، محصولات پزشکی بر اساس میزان تماس با بدن بیمار و خطر انتقال عفونت به سه دسته تقسیم می‌شوند و بر اساس این دسته‌بندی تحت فرایند ضدعفونی یا استریلیزاسیون قرار می‌گیرند.

کلاس خطر وسایل پزشکی از نظر انتقال عفونت

وسایل پزشکی را می‌توان بر اساس میزان احتمال انتقال عفونت به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• بحرانی (Critical)
• نیمه بحرانی (Semi-critical)
• غیر بحرانی (Non-critical)

1-دستگاه‌های بحرانی (مانند ایمپلنت‌ها، کاتترهای قلبی و ادراری) وسایلی هستند که وارد بدن بیمار می‌شوند، جایی که انتقال آلودگی به آن بسیار خطرناک است. اقلام این دسته باید به صورت استریل استفاده شوند.

2-دستگاه‌های نیمه بحرانی (مانند آندوسکوپ‌های انعطاف‌پذیر، تیغه‌های لارنگوسکوپ و لوله‌های تراشه) دستگاه‌هایی هستند که با غشای مخاطی یا پوست آسیب دیده در تماس هستند و خطر کمتری نسبت به گروه قبل دارند. حداقل سطح ضدعفونی موردنیاز برای اقلام نیمه بحرانی، ضدعفونی کردن با استفاده از ضدعفونی کننده‌های سطح بالا مانند گلوتارآلدهید، هیدروژن پراکسید، محلول‌های پراستیک اسید و غیره است.

البته در صورت وجود نوع یکبارمصرف اقلامی مانند لوله تراشه و تیغه لارنگوسکوپ توصیه می‌شود که اقلام یکبارمصرف استفاده شود. در مورد محصولاتی مثل اندوسکوپ‌ها و کابل‌ها استفاده از کاورهای یکبارمصرف استریل برای پوشش دادن آن‌ها در موضع یکی از راه‌های کاهش نیاز به استریل کردن است. برای آشنایی با کاورهای تولیدی شرکت آسیا جراح پیشرو به بخش محصولات تولیدی سایت مراجعه فرمایید.

3-دستگاه‌های غیربحرانی (مانند گوشی‌های پزشکی) فقط با پوست سالم در تماس هستند و بنابراین کمترین خطر را دارند. ضدعفونی دستگاه‌های غیربحرانی ممکن است در سطح پایین یا متوسط انجام شود. از آنجا که آن‌ها با پوست آسیب دیده و یا غشاهای مخاطی تماس ندارند، عملاً هیچ خطر مستندی برای انتقال عوامل عفونی به بیماران از طریق دستگاه‌های غیربحرانی وجود ندارد.

با این حال، این دستگاه‌ها می ‌توانند از طریق آلوده کردن دست‌ کارکنان یا تماس با سایر تجهیزات پزشکی که متعاقباً با بیماران در تماس قرار می‌گیرند، سبب انتقال عفونت شوند.

نکات ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی

1. نوع ضدعفونی‌کننده استفاده شده و غلظت آن باید متناسب با شرایط (دما و Ph)، زمان، نوع وسیله و نوع میکروارگانیسم هدف باشد. به طوری که در عین حفظ ساختار و عملکرد محصول موردنظر، ضدعفونی به خوبی انجام شود.
2. در هنگام ضدعفونی کردن می‌بایست سلامتی و ایمنی پرسنل را در نظر بگیریم؛ بعضی از ترکیبات می‌توانند برای پرسنل ایجاد مشکل کنند.
3. در هنگام انتخاب روش ضدعفونی کردن باید امکانات در دسترس و هزینه آن را در نظر گرفت.

در ویدیوی زیر مراحل ضدعفونی کردن ابزارهای جراحی و محصولات مورداستفاده در اتاق عمل را مشاهده خواهید کرد:

مقاله مرتبط: برای ضدعفونی کردن اتاق عمل از چه موادی استفاده می‌شود؟