
شرایط محیطی اتاق عمل (طراحی+ایمنی)

اتاق عمل به عنوان یکی از حساسترین بخشهای بیمارستان، محیطی است که در آن کوچکترین جزئیات میتواند تأثیر بزرگی بر ایمنی و موفقیت روندهای درمانی داشته باشد. این محیط باید به گونهای طراحی و مدیریت شود که نیازهای تیم جراحی و بیمار را به بهترین شکل ممکن تأمین کند. تنظیم دقیق شرایط محیطی اتاق عمل نه تنها بر کیفیت انجام جراحی تأثیر میگذارد، بلکه نقش مهمی در پیشگیری از بروز عوارض احتمالی دارد. در این مقاله به بررسی اصول طراحی و شرایط محیطی اتاق عمل میپردازیم و با بخشهای مختلف اتاق عمل آشنا خواهیم شد.
اهمیت رعایت ایمنی و بهداشت در اتاق عمل
رعایت اصول ایمنی و بهداشت، اساس موفقیت عملهای جراحی در اتاق عمل است. زیرا این محیط حساس محل انجام فرآیندهای پیچیده و حیاتی است. هرگونه آلودگی میتواند خطر بروز عفونتهای بیمارستانی را افزایش دهد و سلامت بیمار را به خطر اندازد. استفاده از تجهیزات استریل، محصولات یکبار مصرف و رعایت دقیق پروتکلهای ضدعفونی از جمله اقدامات ضروری برای کاهش این خطرات است. همچنین، حفظ هوای تمیز و کنترل شده با استفاده از سیستمهای تهویه پیشرفته، نقش مهمی در کاهش انتقال عوامل بیماریزا دارد.
آموزش کارکنان برای استفاده صحیح از تجهیزات، رعایت استانداردهای بهداشتی سختگیرانه مانند شستشوی دستها و بهرهگیری از فناوریهای نوین برای ارتقای عملکرد جراحی، نقش مؤثری در افزایش ایمنی اتاق عمل دارد. علاوه بر این، طراحی ارگونومیک فضای اتاق عمل، ضمن کاهش خستگی تیم جراحی، دقت آنها را در انجام فرآیندهای جراحی افزایش میدهد.
از دیگر اقدامات بهداشتی در اتاق عمل میتوان به نظافت دقیق و مداوم آن اشاره کرد که باید به ویژه قبل و بعد از هر عمل جراحی انجام شود. همچنین، دسترسی به این فضا باید به افراد ضروری محدود شود و از ورود عوامل غیرضروری جلوگیری گردد. تمامی مواد و ابزار مورد استفاده باید پیش و پس از جراحی به طور کامل استریل شوند. ابزارهای یکبار مصرف باید بلافاصله پس از استفاده دور ریخته شوند، در حالی که ابزارهای قابل استفاده مجدد باید به طور دقیق ضدعفونی و استریل شوند. در نهایت، کادر درمانی موظف به پیروی از استانداردهای سختگیرانه بهداشتی در بخشهای مختلف اتاق عمل هستند.
بخشهای مختلف اتاق عمل
اتاق عمل شامل بخشهای مختلفی است که هر کدام وظایف و ویژگیهای خاص خود را دارند. این بخشها باید به گونهای طراحی و سازماندهی شوند که امکان حفظ ایمنی، بهداشت و کارایی فراهم شود. در ادامه به مهمترین بخشهای اتاق عمل میپردازیم:
1-اتاق اصلی جراحی: این بخش، قلب اتاق عمل است که عمل جراحی در آن انجام میشود. تجهیزات جراحی، تخت عمل، چراغهای جراحی و دستگاههای پیشرفته مانند مانیتورهای علائم حیاتی و ماشینهای بیهوشی در این فضا قرار دارند. در این بخش باید از حداقل تعداد افراد استفاده شود و تمامی تجهیزات به صورت استریل نگهداری شوند.
2-اتاق آمادهسازی بیمار: این اتاق برای آمادهسازی بیمار قبل از انتقال به اتاق اصلی جراحی استفاده میشود. فرآیندهایی مانند بیهوشی اولیه، ضدعفونی پوست و بررسی وضعیت بیمار در اینجا انجام میشود. محیط این بخش نیز باید کاملاً بهداشتی و عاری از آلودگی باشد (در مراکزی که از این امکان برخوردار نیستند، از بخش ریکاوری به این منظور استفاده میگردد و در برخی موارد اقدامات و آمادهسازیهای اولیه در قسمت ورودی و قبل از بیهوشی در خود اتاق عمل انجام میشود).
3-بخش استریل و ضدعفونی: این فضا برای استریل کردن ابزار و تجهیزات جراحی طراحی شده است. دستگاههایی مانند اتوکلاو و ماشینهای شستوشوی ابزار در این بخش قرار دارند. تیم استریل وظیفه دارد ابزار را قبل و بعد از جراحی به طور کامل ضدعفونی و استریل کند.
4-اتاق ریکاوری: این بخش محلی است که بیماران پس از جراحی و خروج از اتاق اصلی، برای نظارت بر شرایط اولیه و کنترل علائم حیاتی به آن منتقل میشوند. تجهیزات لازم برای حمایت تنفسی و پایش علائم در این فضا وجود دارد.
5-انبار تجهیزات و مواد: این بخش برای نگهداری تجهیزات جراحی، محصولات مصرفی استریل و ابزارهای ضروری مورد استفاده قرار میگیرد. همه اقلام باید به طور منظم بررسی شوند تا از تاریخ انقضا و کیفیت آنها اطمینان حاصل شود.
6- بخش تعویض لباس و آمادهسازی کارکنان: این فضا برای آماده سازی تیم جراحی طراحی شده است. کارکنان قبل از ورود به اتاق عمل، لباسهای مخصوص جراحی را در این بخش میپوشند و از استانداردهای بهداشتی پیروی میکنند.
7- محل شستشوی دستها: این بخش که معمولاً ایستگاه شستشوی دستها یا سینک جراحی نامیده میشود، در نزدیکی ورودی اتاق عمل قرار دارد. ویژگیهای این ایستگاه عبارتند از:
- سینکهای بزرگ و عمیق: سینکها بهگونهای طراحی شدهاند که از پاشیدن آب به اطراف جلوگیری کنند و فضای کافی برای شستشوی کامل دستها تا آرنج فراهم باشد.
- شیرهای بدون تماس: برای کاهش احتمال انتقال آلودگی از شیرهایی استفاده میشود که با پدال پا، سنسورهای حرکتی یا زانو باز و بسته میشوند.
- محلولهای ضدعفونیکننده: در کنار سینکها، مواد شوینده و ضدعفونیکننده مخصوص جراحان قرار دارد که معمولاً بر پایه الکل یا کلرهگزیدین است.
- تایمر شستشو: در برخی مراکز، تایمرهایی برای اندازهگیری مدت زمان شستشوی دستها تعبیه شده است تا از رعایت پروتکلهای استاندارد اطمینان حاصل شود.
شرایط محیطی اتاق عمل
اتاق عمل باید دارای ویژگیهای مشخصی باشد که برای تمام انواع جراحیها مشترک است:
- موقعیت مکانی: اتاق عمل باید در فضایی نسبتاً دور از رفت و آمد عمومی بیمارستان باشد، اما بخشهایی مانند بانک خون و آزمایشگاه باید در نزدیکی آن قرار داشته باشند.
- نورپردازی مناسب: نورپردازی مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است و باید از نور فلورسنت سفید در سقف اتاق عمل استفاده شود تا نور یکنواخت و کافی برای جراحی فراهم شود. علاوه بر سیستمهای نورپردازی عمومی، وجود سیستمهای نورپردازی کمکی (چراغهای سیالیتیک) که قابلیت تنظیم زاویه و موقعیت را داشته باشند نیز ضروری است تا بسته به نوع عمل جراحی، بدون ایجاد خستگی چشمی، دید مناسبی فراهم شود (نور چراغهای سیالیتیک برای دید بهتر موضع جراحی و آسیب کمتر به بینایی تیم جراحی نور همرنگ نور طبیعی میباشد).
- تهویه و فشار هوا: تهویه مناسب نیز برای کاهش خطر عفونت ضروری است. هوای وارد شده به اتاق عمل باید تمیز، تازه و فیلتر شده باشد و به طور مکرر در طول روز تجدید شود. فشار هوا در اتاق عمل باید 10% بیشتر از فشار در راهروها باشد تا از ورود هوای آلوده به داخل اتاق جلوگیری شود.
- سایز: مساحت اتاق عمل باید حداقل 38 متر مربع باشد تا فضای کافی برای تجهیزات و کارکنان فراهم شود.
- دمای محیط: کنترل دما و رطوبت نیز اهمیت زیادی دارد؛ دما باید بین 20 تا 23 درجه سانتیگراد و رطوبت حدود 50 درصد حفظ شود.
- کفپوش: کف اتاق عمل باید صاف، ضد آب و ضد لغزش باشد و قابلیت هدایت الکتریسیته برای جلوگیری از تجمع بارهای الکترواستاتیک را داشته باشد.
- دیوارها و سقف: دیوارها و سقف باید مقاوم در برابر آتش، ضدآب، بدون درز و قابل تمیز کردن باشند. همچنین، سقف باید سفید باشد تا نور را منعکس کرده و روشنایی کافی ایجاد کند.
- درها: درها باید حداقل 1.5 متر عرض داشته باشند تا امکان عبور برانکاردها و تجهیزات فراهم شود. همچنین باید به صورت صاف و دوطرفه برای دسترسی سریع طراحی شوند.
- سیستم برق: سیستم برق باید به طور مناسب برای استفاده تجهیزات مختلف در اتاق عمل تنظیم شود و تعداد زیادی پریز برق از مدارهای مختلف در دسترس باشد تا در صورت بروز مشکل در یکی از مدارها، امکان استفاده از دیگری وجود داشته باشد.
- تمامی زوایای دیوارها، سقف و کف باید گرد شده باشند تا از تجمع باکتریها جلوگیری نموده و نظافت آنها آسان باشد.
آیا اتاق عمل پنجره دارد؟
به طور کلی اتاق عمل استاندارد، پنجرهای به فضای بیرون ندارد. وجود پنجره به فضای بیرون میتواند امکان ورود آلودگیهای محیطی مانند گرد و غبار، میکروبها و عوامل بیماریزا را افزایش دهد.
همچنین اتاق عمل باید شرایط محیطی بسیار دقیقی از نظر دما، رطوبت و فشار هوا داشته باشد. پنجرهها میتوانند کنترل دقیق این عوامل را مختل کنند. از طرفی در اتاق عمل به نورپردازی خاصی نیاز است که به طور دقیق تنظیم شده باشد. نور طبیعی ممکن است باعث ایجاد بازتاب یا تغییر روشنایی در طول جراحی شود. نهایتاً نبود پنجره به حفظ حریم خصوصی بیمار و تیم جراحی کمک میکند.
با این حال، برخی از مراکز درمانی ممکن است از پنجرههای داخلی (مثلاً پنجرههایی که به یک راهرو یا فضای استریل باز میشوند) استفاده کنند تا ارتباط بصری بین بخشها بدون نیاز به ورود فیزیکی فراهم شود. در چنین مواردی حتما بایستی پنجرهها دوجداره بوده و سطح آنها با دیوار مجاور صاف، یکدست، بدون فرورفتگی و برجستگی باشد.
بایدها و نبایدهای اتاق عمل
برخی از مهمترین قوانینی که برای حفظ ایمنی و بهداشت اتاق عمل ضروری است، عبارتند از:
- ورود با لباسهای معمولی ممنوع است.
- خوردن و سیگار کشیدن در اتاق عمل ممنوع است.
- درهای اتاق عمل باید حین جراحی بسته باشند.
- ناخنها باید کوتاه و بدون لاک یا ناخن مصنوعی باشند.
- استفاده از جواهرات در داخل اتاق عمل ممنوع است.
- ورود افراد غیرضروری به اتاق عمل ممنوع است.
- همه تجهیزات و ابزار جراحی باید قبل از استفاده استریل شوند.
- صحبت کردن بی مورد حین جراحی ممنوع است تا تمرکز تیم جراحی حفظ شود.
- تمام پرسنل باید قبل از ورود به اتاق عمل با تکنیکهای صحیح دستهای خود را بشویند.
- اگر هرگونه ابزاری در اتاق عمل بر روی زمین افتاد، نباید آن را برداشت و استفاده کرد تا زمانی که به طور مناسب استریل شود.
- هیچ وسیلهای نباید بدون رعایت شرایط استریل وارد اتاق عمل شود.