بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه ده‌ها میلیون بیمار در سراسر جهان تحت بیهوشی قرار می‌گیرند. بیهوشی فرآیندی است که طی آن با استفاده از داروهای خاص، حس و آگاهی بیمار به طور موقت از بین می‌رود تا بتوان جراحی‌ و پروسه‌های درمانی را بدون درد و ناراحتی انجام داد. این فرآیند انواع مختلفی دارد که هر یک برای شرایط و نیازهای خاص بیمار به کار می‌روند. اگرچه بیهوشی به عنوان یکی از دستاوردهای مهم پزشکی به شمار می‌رود، اما همراه با مزایای خود، خطرات و عوارضی نیز دارد. آشنایی با انواع مختلف بیهوشی و درک دقیق خطرات و مزایای آن می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر بیماران و پزشکان کمک کند.

بیهوشی چیست؟

بیهوشی به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن با استفاده از داروهای خاص به طور موقت هوشیاری، آگاهی، احساس درد و برخی عملکردهای بدنی از فرد گرفته می‌شود. این حالت معمولاً برای انجام عمل‌های جراحی، برخی روش‌های تشخیصی و دندانپزشکی ایجاد می‌شود.

داروهای بیهوشی با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی به طور موقت انتقال سیگنال‌های حسی از اعصاب در موضع مدنظر به مغز را مسدود می‌کنند. این فرآیند با کاهش یا از بین بردن احساس درد و پاسخ‌های جسمی به تحریکات، امکان انجام اعمال جراحی پیچیده و درمان‌های مختلف را فراهم می‌کند.

انواع مختلف بیهوشی

انواع مختلفی از بیهوشی وجود دارد. هر نوع آن کاربردها و مزایا و معایب خاص خود را دارد و بهترین نوع آن بستگی به نوع جراحی، وضعیت سلامتی بیمار، نوع و مدت زمان جراحی و در نهایت توصیه پزشک متخصص دارد.

۱-بی حسی موضعی

بی حسی موضعی برای بی حس کردن یک ناحیه از بدن به طور موقت انجام می‌‌شود. در این وضعیت، شما در حین عمل به هوش هستید، اما دردی احساس نمی‌کنید. معمولاً از بی حسی موضعی برای روش‌های کم تهاجمی مانند بخیه زدن یا اقدامات دندانپزشکی استفاده می‌شود.

۲-بی حسی منطقه‎‌ای

این روش مشابه بی‌حسی موضعی است اما می‌تواند درد را در ناحیه وسیع‌تری از بدن مسدود ‌کند. در این حالت نیز شما حین عمل کاملاً هوشیار هستید و فقط از ناحیه کمر به پایین احساس درد نمی‌کنید. از این روش برای جراحی‌های تحتانی شکم، لگن، رکتوم یا سزارین استفاده می‌شود.

بی حسی منطقه‌ای به دو صورت تزریق نخاعی یا اپیدورال قابل انجام است. در بی حسی نخاعی دوز مشخصی از داروی بی‌حسی مستقیماً به مایع مغزی-نخاعی (CSF) تزریق می‌شود. اما در روش اپیدورال دارو به طور مداوم از طریق یک لوله نازک (کاتتر) وارد فضای اپیدورال نخاع بیمار می‌شود. اثر بی‌حسی اپیدورال نسبت به بی حسی نخاعی آهسته‌تر شروع می‌شود، اما بی‌حسی اپیدورال می‌تواند برای مدت زمان طولانی‌تری حفظ شود زیرا از طریق کاتتر می‌توان داروی بی‌حسی بیشتری تزریق کرد.

۳-بیهوشی عمومی

بیهوشی عمومی همان چیزی است که افراد با شنیدن کلمه “بیهوشی” به آن فکر می‌کنند. در طول این وضعیت، شما کاملا بیهوش هستید و هیچ حسی ندارید. در واقع وضعیتی است که حین جراحی، بیمار در حالتی مانند خواب عمیق قرار می‌گیرد.

داروی بیهوشی ممکن است از طریق ماسک یا لوله تنفسی استنشاق شود یا به صورت داخل وریدی وارد بدن بیمار شود. از این روش برای اقدامات تهاجمی‌تر مانند جراحی مغز و اعصاب، ارتوپدی، قلب و عروق یا شکم استفاده می‌کنند. بسیاری از این جراحی‌ها نجات دهنده یا تغییر دهنده زندگی بشر هستند و بدون بیهوشی عمومی امکان پذیر نخواهند بود.

متخصص بیهوشی چگونه عمل می‌کند؟

داروی بیهوشی توسط متخصص بیهوشی از طریق یک ماسک یا تزریق وریدی وارد بدن بیمار می‌شود. ممکن است یک لوله در گلوی شما قرار داده شود تا به تنفس شما کمک کند. این دارو باید خیلی سریع اثر کند. به طوریکه ابتدا احساس سبکی سر خواهید کرد و سپس در عرض چند ثانیه بیهوش می‌شوید.

در طول جراحی متخصص بیهوشی ضربان قلب، فشار خون، تنفس و سایر علائم حیاتی شما را کنترل می‌کند تا مطمئن شود در حالی که شما بیهوش و بدون درد هستید، علائم حیاتی طبیعی دارید.

هنگامی که جراحی کامل شد، متخصص بیهوشی دارو را قطع می‌کند و هنگام بازگشت به هوشیاری همراه شما خواهد بود. او به طور مداوم تنفس، گردش خون و سطح اکسیژن شما را چک می‌کند. برخی از بیماران هنگام بیدار شدن احساس خوبی دارند، اما برخی دیگر علائمی مانند تهوع، استفراغ یا لرز را تجربه می‌کنند. پزشک متخصص به شما در مدیریت این علائم کمک می‌کند.

آیا امکان به هوش آمدن حین جراحی وجود دارد؟

به ندرت ممکن است افراد حین جراحی به هوش بیایند. افراد در این وضعیت قادر به حرکت، صحبت کردن یا هشدار دادن به تیم جراحی نیستند. وقتی این اتفاق می‌افتد، فرد معمولاً هیچ دردی را احساس نمی‌کند. با این حال، آگاهی از عمل می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد و ممکن است باعث مشکلات روانی طولانی مدت، مشابه اختلال استرس پس از سانحه شود. هرچند این اتفاق نادر است.

نکاتی برای بعد از بیهوشی عمومی

• بیهوشی‌ عمومی می‌تواند حافظه، تمرکز و رفلاکس‌های شما را برای یک یا دو روز تحت تأثیر قرار دهن، بنابراین اگر اجازه رفتن به خانه را دارید، می‌بایست یک بزرگسال مسئول، حداقل ۲۴ ساعت پس از عمل در کنار شما بماند.
• به شما توصیه می‌شود از رانندگی، نوشیدن الکل و امضای هرگونه اسناد قانونی به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از بیهوشی خودداری کنید.
• استراحت و خواب کافی داشته باشید و از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید تا اثرات بیهوشی به طور کامل از بین برود.
• داروهایی که پزشک برای شما تجویز کرده است را به طور منظم و طبق دستور مصرف کنید. این داروها معمولاً برای کنترل درد، عفونت و سایر عوارض احتمالی تجویز می‌شوند.
• پس از عمل، با غذاهای سبک و نرم شروع کنید و به تدریج به رژیم غذایی عادی خود برگردید.
• اگر هرگونه علائم غیرعادی مانند تب، درد شدید، قرمزی و تورم در محل جراحی، مشکل در تنفس یا بلع یا هرگونه تغییر در وضعیت سلامتی خود مشاهده کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.

بیهوشی عمومی چه عوارضی دارد؟

اکثر عوارض جانبی بیهوشی موقتی هستند و در عرض ۲۴ ساعت و اغلب زودتر از بین می‌روند. بسته به نوع بیهوشی و نحوه انجام آن، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

• کمردرد یا درد عضلانی
• لرز ناشی از دمای پایین بدن (هیپوترمی)
• مشکلات مثانه
• گیجی و از دست دادن حافظه
• خستگی
• سردرد و سرگیجه
• گلودرد
• تهوع و استفراغ
• گرفتگی صدا
• درد، حساسیت، قرمزی یا کبودی در محل تزریق
• خارش
• آسیب به دهان یا دندان

آیا امکان دارد بیمار به هوش نیاید؟

بله، امکان دارد که بیمار پس از بیهوشی عمومی به هوش نیاید، اما این اتفاق بسیار نادر است و معمولاً در مواردی رخ می‌دهد که مشکلات خاصی وجود داشته باشد. برخی از این مشکلات عبارتند از:

• بیماری‌های زمینه‌ای مانند اختلالات قلبی، ریوی، کلیوی یا کبدی یا شرایط مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا و اختلالات تنفسی می‌توانند خطرات را افزایش دهند.
• برخی افراد ممکن است به داروهای بیهوشی، واکنش‌های آلرژیک شدید نشان دهند که می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند آنافیلاکسی شود.
• اشتباه متخصص بیهوشی در انتخاب دوز داروی بیهوشی یا مدیریت راه‌های هوایی نیز می‌تواند منجر به عوارض شدید و حتی مرگ بیمار شود.
• افراد مسن بیشتر در معرض خطر عوارض بیهوشی هستند.
• جراحی‌های طولانی و پیچیده احتمال بروز عوارض را بیشتر می‌کنند.

با این وجود عدم بازگشت از بیهوشی یک اتفاق نادر است و با ارزیابی دقیق و مانیتورینگ مناسب می‌توان این خطر را به حداقل رساند. همکاری نزدیک بین بیمار و تیم پزشکی و ارائه اطلاعات دقیق درباره وضعیت سلامتی بیمار می‌تواند به افزایش ایمنی بیهوشی و کاهش عوارض احتمالی کمک کند.

مقاله مرتبط: چگونه برای جراحی آماده شویم؟