
آزمایشهای قبل از عمل جراحی

انجام برخی آزمایشها پیش از عمل جراحی ضروری است تا وضعیت کلی سلامت بیمار ارزیابی شود و ریسکهای مرتبط با جراحی کاهش یابد. این آزمایشها به پزشکان کمک میکند تا عوامل پنهان یا مشکلاتی مانند مشکلات قلبی، کلیوی یا اختلالات خونی که ممکن است بر نتیجه عمل تأثیر بگذارند را شناسایی کنند. با تشخیص زودهنگام این مشکلات، تیم پزشکی میتواند بهترین روشهای درمانی و مراقبتی را انتخاب کرده و احتمال بروز عوارض را به حداقل برساند. این اقدامات نه تنها ایمنی بیمار را تضمین میکنند، بلکه موفقیت کلی عمل جراحی را نیز افزایش میدهند. در ادامه به مهمترین آزمایشهای قبل از عمل جراحی که معمولاً توسط پزشک متخصص تجویز میشوند و دلایل اهمیت آنها میپردازیم.
مهمترین آزمایشهای قبل از عمل جراحی
مهمترین آزمایشهای قبل از عمل جراحی معمولاً به نوع جراحی و وضعیت بیمار بستگی دارد، اما چند آزمایش اساسی وجود دارد که در اکثر موارد حیاتی هستند:
1- آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
آزمایش خون کامل (Complete Blood Count) یکی از مهمترین آزمایشهای تشخیصی پیش از جراحی است که اطلاعات مفصلی درباره وضعیت سلامتی خون بیمار ارائه میدهد. این آزمایش شامل اندازهگیری چندین شاخص کلیدی در خون است:
- گلبولهای قرمز (RBC): این آزمایش تعداد گلبولهای قرمز خون را نشان میدهد که وظیفه حمل اکسیژن به بافتهای بدن را بر عهده دارند. اگر تعداد گلبولهای قرمز کم باشد (کمخونی)، بدن ممکن است در طول جراحی و بعد از آن اکسیژن کافی دریافت نکند. این موضوع میتواند بهبود زخمها و عملکرد اندامها را مختل کند. اگر بیمار کمخونی داشته باشد، ممکن است نیاز به تجویز مکملهای آهن یا حتی انتقال خون پیش از جراحی باشد.
- هموگلوبین (Hgb) و هماتوکریت (Hct): هموگلوبین پروتئینی است که درون گلبولهای قرمز وجود دارد و اکسیژن را حمل میکند. هماتوکریت نسبت حجم گلبولهای قرمز به حجم کل خون است. این دو شاخص به شناسایی شدت کمخونی کمک میکنند.
- گلبولهای سفید (WBC): این سلولها نقش حیاتی در مبارزه با عفونتها دارند. افزایش یا کاهش غیرطبیعی تعداد گلبولهای سفید میتواند نشاندهنده عفونت، التهاب یا مشکلات سیستم ایمنی باشد که ممکن است در جراحی مشکلاتی ایجاد کنند.
- پلاکتها (Platelets): پلاکتها نقش مهمی در لخته شدن خون دارند. اگر تعداد پلاکتها خیلی کم باشد، خطر خونریزی در طول و بعد از جراحی افزایش مییابد. از سوی دیگر، تعداد بسیار بالای پلاکتها میتواند باعث ایجاد لختههای غیرطبیعی شود.
بنابراین این آزمایش اطلاعات حیاتی درباره توانایی بدن بیمار برای تحمل استرس جراحی، ترمیم زخمها و مقابله با عفونتها و خونریزی فراهم میکند که آن را به آزمایشی ضروری برای بسیاری از انواع جراحیها تبدیل کرده است.
2- آزمایش عملکرد کلیه (BUN)
آزمایش عملکرد کلیه برای ارزیابی وضعیت سلامت کلیهها انجام میشود و اطلاعات مهمی در مورد توانایی بدن در دفع مواد زائد و تنظیم مایعات و الکترولیتها ارائه میدهد. این آزمایشات به پزشکان کمک میکنند تا مشکلات کلیوی که میتوانند جراحی و بیهوشی را تحت تأثیر قرار دهند را شناسایی کنند. برخی از اجزای اصلی آزمایش عملکرد کلیه عبارتند از:
- کراتینین (Creatinine): کراتینین محصول نهایی تجزیه کراتین در عضلات است که از طریق کلیهها از بدن دفع میشود. سطح کراتینین خون یک نشانگر دقیق از عملکرد کلیه است. افزایش سطح کراتینین ممکن است نشاندهنده نارسایی کلیوی یا کاهش توانایی کلیهها در دفع مواد زائد باشد. این امر میتواند برای عمل جراحی خطرناک باشد، زیرا کلیهها وظیفه دفع داروها و مواد شیمیایی ناشی از بیهوشی را بر عهده دارند. اگر عملکرد کلیهها ضعیف باشد، بدن ممکن است نتواند به خوبی داروهای بیهوشی و مواد زائد را دفع کند که میتواند به تجمع سموم منجر شود.
- نیتروژن اوره خون (BUN): نیتروژن اوره یک محصول جانبی تجزیه پروتئین در کبد است که از طریق کلیهها دفع میشود. در جراحی، کلیهها نقش مهمی در تنظیم تعادل مایعات و دفع مواد زائد دارند و افزایش BUN میتواند نشاندهنده وجود اختلالات کلیوی یا استرس فیزیولوژیکی باشد که جراحی را پیچیدهتر میکند.
در کل آزمایش عملکرد کلیه برای هر عمل جراحی که نیاز به استفاده از داروهای قوی، بیهوشیهای طولانی مدت یا دخالت مستقیم کلیهها داشته باشد، یکی از آزمایشهای قبل از عمل است.
3-آزمایش قند خون
یکی از آزمایشهای لازم قبل از عمل جراحی، آزمایش قند خون است. این آزمایش، سطح گلوکز یا قند خون را اندازهگیری میکند و برای ارزیابی و تشخیص دیابت یا کنترل قند خون در بیماران دیابتی انجام میشوند. انواع آزمایشهای قند خون عبارتند از:
- Fasting Blood Sugar (FBS): این آزمایش میزان قند خون پس از یک دوره ناشتا (معمولاً ۸ تا ۱۲ ساعت) را اندازه گیری میکند و معمولاً برای بررسی قند خون پایه و ارزیابی خطر دیابت انجام میشود.
- HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله): این فاکتور نشاندهنده میانگین سطح قند خون طی ۲ تا ۳ ماه گذشته است. این آزمایش برای کنترل بلند مدت قند خون به ویژه در بیماران دیابتی بسیار مفید است.
کنترل قند خون برای بیماران دیابتی یا کسانی که در معرض خطر دیابت هستند، قبل از جراحی بسیار حیاتی است. سطوح بالای قند خون میتواند خطر عفونتهای بعد از جراحی، کندی در بهبود زخمها و مشکلات مربوط به بیهوشی را افزایش دهد.
4-آزمایش چربی خون
آزمایش چربی خون نیز یکی از آزمایشهای مهم قبل از جراحی است که میتواند اطلاعات مهمی درباره سلامت عمومی بیمار و وضعیت قلبی عروقی او ارائه دهد. اجزای اصلی آزمایش چربی خون عبارتند از:
- کلسترول: مجموع سطوح کلسترول در خون را نشان میدهد و میتواند به ارزیابی خطر بیماریهای قلبی کمک کند.
- LDL (کلسترول بد): این نوع کلسترول میتواند در عروق تجمع یابد و منجر به تصلب شرایین و بیماریهای قلبی-عروقی شود. سطوح بالای LDL میتواند خطر سکته قلبی و سایر مشکلات قلبی را افزایش دهد.
- HDL (کلسترول خوب): این نوع کلسترول به حذف کلسترول اضافی از خون کمک میکند و سطوح بالای HDL معمولاً نشاندهنده کاهش خطر بیماریهای قلبی است.
- تریگلیسریدها: این ترکیبات چربی در خون میتوانند به تجمع چربی در عروق و افزایش خطر بیماریهای قلبی کمک کنند. سطوح بالای تریگلیسرید میتواند با مصرف بالای قند و چربیهای اشباع شده مرتبط باشد.
این اطلاعات به پزشکان کمک میکند تا استراتژیهای پیشگیرانه را تعیین کنند و در صورت لزوم داروهای لازم را تجویز کنند. از طرفی اگر نتایج آزمایش چربی خون نشاندهنده وجود مشکل خاصی باشد، پزشک ممکن است توصیههایی برای تغییرات در رژیم غذایی یا شیوه زندگی به بیمار ارائه دهد تا خطر بیماریهای قلبی را کاهش دهد.
5-آزمایش انعقاد خون
آزمایش انعقاد خون نیز یکی از آزمایشهای قبل از عمل جراحی است که به منظور ارزیابی توانایی خون در لخته شدن و جلوگیری از خونریزی غیرطبیعی انجام میشود. این آزمایش میتواند مشکلات بالقوه فرایند انعقاد خون را شناسایی کند. لخته نشدن خون به طور طبیعی میتواند منجر به خونریزی شدید شود و لخته شدن غیرطبیعی خون میتواند باعث ایجاد لختههای خطرناک در عروق شود.
اجزای اصلی آزمایش انعقاد خون عبارتند از:
- زمان پروترومبین (PT): این آزمایش مدت زمانی را که خون برای لخته شدن نیاز دارد، اندازهگیری میکند. افزایش زمان PT نشاندهنده اختلالات انعقادی یا کمبود فاکتورهای انعقادی است که میتواند خطر خونریزی در طول جراحی را افزایش دهد.
- آزمایش INR: این فاکتور از آزمایش PT به دست میآید و معمولاً برای پایش بیمارانی که داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارین) مصرف میکنند، استفاده میشود. این عدد معیاری استاندارد برای ارزیابی خطر خونریزی یا لخته شدن غیرطبیعی است. اگر INR بالا باشد، بیمار در معرض خطر خونریزی شدید قرار دارد و باید پیش از جراحی این خطر کنترل شود.
- زمان ترومبوپلاستین نسبی فعال (aPTT): این آزمایش، مسیر داخلی انعقاد خون را بررسی میکند و مدت زمانی را که خون برای لخته شدن نیاز دارد، اندازهگیری میکند. این آزمایش میتواند اختلالات ارثی انعقادی مانند هموفیلی یا اثرات داروهای ضدانعقادی مانند هپارین را شناسایی کند. افزایش زمان aPTT ممکن است نشاندهنده مشکلات جدی در سیستم انعقاد خون باشد که در طول جراحی میتواند به خونریزیهای کنترل نشده منجر شود.
- سطح فیبرینوژن: فیبرینوژن یک پروتئین کلیدی در فرایند انعقاد خون است که در نهایت به فیبرین تبدیل میشود و شبکهای از لخته خون را تشکیل میدهد. سطح پایین فیبرینوژن نشان دهنده مشکلات انعقادی است و میتواند خطر خونریزی در جراحی را افزایش دهد.
به این ترتیب آزمایشات انعقاد خون قبل از جراحی اطلاعات بسیار مهمی برای ارزیابی خطرات خونریزی یا لخته شدن فراهم میکند و به پزشکان اجازه میدهند تا پیش از جراحی اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهند.
6-الکتروکاردیوگرام (ECG)
الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب یک آزمایش ساده و غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی قلب را اندازهگیری و ثبت میکند. این آزمایش به پزشکان کمک میکند تا عملکرد قلب را بررسی کرده و مشکلاتی مانند ضربان غیرطبیعی (آریتمیها) یا آسیب به عضلات قلب را شناسایی کنند. الکتروکاردیوگرام معمولاً به عنوان یکی از آزمایشهای رایج قبل از جراحی برای ارزیابی سلامت قلبی بیمار انجام میشود. با توجه به اهمیت سلامت قلبی در موفقیت جراحی، ECG به عنوان یکی از مهمترین آزمایشهای قبل از عمل جراحی شناخته میشود.
به جز مواردی که ذکر شد، طبق صلاحدید پزشک ممکن است آزمایشات دیگری نیز انجام شود که شامل آزمایش تیروئید برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید و آزمایشهای عفونی مانند HIV یا هپاتیت باشد. همچنین، در صورت وجود سابقه خانوادگی یا عوامل خطر خاص، آزمایشهای ژنتیکی یا تصویربرداریهای اضافی نیز ممکن است تجویز شوند.